Artysta jako bohater literacki. Omów zagadnienie na wybranych przykładach | wypracowanie

Literatura od stuleci podejmuje różnorodne tematy – także kwestie polityczne, społeczne, historyczne i religijne. Jej zaangażowanie w proces kształtowania świata sprawia, że nierzadko poruszane są kwestie bieżące, aktualne i skłaniające do refleksji. Nie powinien więc dziwić fakt, iż w niektórych dziełach następuje zwrot jakby „do wewnątrz”, czyniąc obiektem refleksji sztukę oraz samą postać artysty.

Horacy powszechnie uważany jest za jednego z najwybitniejszych poetów starożytności. Wśród najznamienitszych dzieł tego twórcy zaszczytne miejsce zajmuje oda „Exegi monumentum” („Wybudowałem pomnik”). Podmiotem lirycznym pieśni jest artysta, którego słowa utożsamiać można z poglądami samego Horacego (liryka bezpośrednia, osobista). Wygłasza on przekonanie, że jego dorobek artystyczny, niczym tytułowy pomnik, przetrwa setki lat, będąc odpornym na nieprzyjazne warunki (Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu / Strzelający nad ogrom królewskich piramid / Nie naruszą go deszcze gryzące nie zburzy / Oszalały Akwilon oszczędzi go nawet). Ten manifest artystyczny akcentuje nie tylko olbrzymią rolę poezji i artysty, ale także fakt, iż dzieło czyni twórcę nieśmiertelnym [Nie wszystek umrę wiem że uniknie pogrzebu / Cząstka nie byle jaka i rosnący w sławę / Potąd będę wciąż młody (…)]. Kimże jest więc artysta? Postacią wybijającą się ponad ogół, kształtują swymi słowami obraz świata oraz inspirującą dokonania kolejnych pokoleń.

Drugim przykładem, jaki warto przywołać, jest nowela Cypriana Kamila Norwida pt. „Ad leones!”. Główny bohater tekstu to pracujący w Rzymie rzeźbiarz, który tworzy dzieło zatytułowane „Christani ad leones” („Chrześcijanie dla lwów”). W gronie rzymskich artystów uważane jest ono za monumentalne i niezwykle wartościowe, jednak postawę głównego bohatera zmienia spotkanie z amerykańskim korespondentem. Mężczyzna przedstawia mu interesującą propozycję – zdecyduje się zakupić dzieło i wysłać do swego kraju, o ile przypadnie mu ono do gustu. Pragnienie dostosowania rzeźby do preferencji obcokrajowca sprawia, że zupełnie traci ona swój pierwotny charakter, przyjmując nawet tytuł „Kapitalizacja”. Główny bohater dokonuje więc oczekiwanych zmian (np. usuwa krzyż, dodaje znak sierpa itp.). Dręczą go jednak złe myśli - Serce mialem obrzmiałe i ciężkie, ducha czułem poniżonego. Zastanawia się nawet, czy wszystko, co się poczyna z dziewiczego natchnienia myśli, musi tu być sprzedanym za 6 dolarów.

Na końcu utworu Norwida pojawia się niezwykle wymowny cytat: REDAKCJA JEST REDUKCJĄ. Krótka nowela może być więc odczytywana jako poruszająca prawda na temat artystów. Chcąc dostosować się do wymagań ludzi i ich oczekiwań, muszą redukować swe pierwotne zamysły, ograniczać środki wyrazu itp. Są niemal rzucani przed lwy – dla rozrywki i ogólnej zabawy.

Utworem wcześniejszym niż „Ad leones!”, lecz przedstawiającym opozycyjną wizję artysty jest trzecia część „Dziadów”. Jednym z najważniejszych motywów pojawiających się w dramacie Mickiewicza jest poezja. Konrad – bohater dzieła – jawi się jako jednostka wybitna, wyróżniająca się na tle społeczeństwa, górująca nad nim pod względem emocjonalnym i możliwości kreacyjnych. W czasie sceny znanej jako „Wielka Improwizacja” wypowiada następujące słowa: Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę, / Cóż ty większego mogłeś zrobić - Boże?. Korespondują one z romantyczną wizją artysty – poety, czyli indywidualności obdarzonej szczególnymi zdolnościami, wręcz dorównującej Bogu kreującemu świat. W słowach Konrada pojawia się także znany z Horacego motyw twórczości – pomnika.

Niezwykle interesującym dziełem jest także „Portret Doriana Graya” napisany przez Oscara Wilde’a. Jednym z bohaterów powieści jest Bazyli Hallward – człowiek, który namalował tytułowy obraz, będąc pod silnym wrażeniem osobowości tytułowego bohatera. Z jego ust padają także uwagi na temat samej sztuki – np. Artysta powinien stwarzać piękno, ale nie wkładać w nie nic ze swego życia. Hallward ściśle wiąże się z koncepcją, w jaką wpisywała się twórczość Wilde’a, a więc estetyzmem (opartym na poglądzie „sztuka dla sztuki”).

W powieści brytyjskiego autora tytułowy portret ożywa, odzwierciedla przemiany zachodzące w podziwiającym go głównym bohaterze. Z kolei Hallward zostaje zamordowany przez Graya. Można odczytywać to jako symboliczne potwierdzenie słów malarza – dzieło żyje bez artysty, jest autonomiczne, odbija widza, nie rzeczywistość.

Jeszcze jednym utworem wartym przypomnienia jest wiersz Tuwima „Do krytyków”. Podmiot liryczny dzieła zwraca się do wymienionych w tytule odbiorców, wyraźnie manifestując swoją postawę twórczą. Nie zamierza „trafiać’ w wymagania krytyków, wręcz w buńczuczny sposób wyrażając swą fascynację miastem i jego życiem. Ten niepoetycki, odległy od dotychczas podejmowanych temat staje się jedną z dominant artystycznych w czasie dwudziestolecia międzywojennego. Sam poeta podkreśla swoją autonomiczność oraz koncepcję wolności wyboru podejmowanych tematów.

Przykłady ukazane powyżej dowodzą, że literatura nierzadko staje się autotematyczna i opisuje nie tylko sam akt tworzenia, ale także artystów (literatów, malarzy itp.). Krok ten często stanowi przyczynek do refleksji na temat istoty sztuki i działalności człowieka ją wytwarzającego, będąc zarazem próbą ustosunkowania się wobec przemian nieustannie zachodzących w społeczeństwie i wyrażenia zmieniających się koncepcji. Oda Horacego ukazuje sztukę jako drogę do nieśmiertelności. Z kolei nowela Norwida przedstawia rozterki artysty rozdartego miedzy własnymi pragnieniami a oczekiwaniami odbiorców. Natomiast Konrad z trzeciej części „Dziadów’ wyraża charakter i wartości przyświecające poecie romantycznemu. Zaś dzieło Wilde’a i wiersz Tuwima ukazują sztukę jako wymykającą się konwencjom, samodzielną i dającą artyście pełną wolność.