Definicja
Bohater romantyczny to jednostka szczególna, wyróżniająca się spośród otaczającego ją społeczeństwa. Zbiór cech postaci tego typu ukształtowany został przez romantyczny indywidualizm, czyli przekonanie, które wyrosło z właściwego tej epoce kultu geniuszu. Typowy bohater romantyczny jest więc osobą wyjątkową. Jego sfera wewnętrzna cechuje się skomplikowaną i złożoną budową, targają nim rozmaite rozterki, nierzadko przeżywa sprzeczne uczucia. Fakt ten po części wynika z rozdarcia między rozbieżnymi, wykluczającymi się ideami (np. miłość i ojczyzna), za którymi bohater podąża, a które wymagają od niego całkowitego poświęcenia. Postać taka zdolna jest do największych wyrzeczeń, potrafi zrezygnować z własnego dobra, realizując powzięte wcześniej zamiary. Jednak skłonność ta rzadko przekłada się na uznanie, jakiego bohater romantyczny rzadko dostępuje (przynajmniej za życia). Z kolei głównym motorem jego działań jest zazwyczaj niezgoda na zastany obraz świata, przemożna chęć dokonania zmiany. Postępowanie bohatera romantycznego często jest nieetyczne, posługuje się on metodami mogącymi budzić sprzeciw, lecz skutecznymi. Jednak można odnieść wrażenie, iż stoi on ponad wspólnie przyjętą moralnością, wykracza poza schematy zbudowane przez społeczeństwo. Dlatego postaci pojawiające się dziełach romantycznych wciąż fascynują i zastanawiają.
Cechy
Istnieje ogólny podział, w myśl którego wyróżniane są dwa główne typy bohatera romantycznego. Pierwszy z nich wiąże się z dziełem Johanna Wolfganga von Goethego - „Cierpieniami młodego Wertera”. Jest to bohater werteryczny. Jego osobowość została w dużej mierze ukształtowana pod wpływem nieszczęśliwej miłości. Dlatego nie poważa on odwiecznego porządku społecznego, uważając swe niepowodzenie za jego skutek. Ukojenie cierpienia znajduje w przyrodzie (spuścizna lektur sentymentalnych). Jego sprzeciw wobec rzeczywistości, głęboki ból i niezwykle bogaty świat emocjonalny mogą, jak w wypadku postaci stanowiącej inspirację dla tego typu, prowadzić do samobójstwa.
Drugim rodzajem bohatera romantycznego jest bohater bajroniczny. Nazwa ta pochodzi od lorda Byrona - angielskiego poety, jednego z najwybitniejszych twórców w historii literatury. Postać ta owiana jest tajemnicą - odbiorca niewiele wie na jej temat, jej biografia ukazana jest w sposób fragmentaryczny, pewne zdarzenia na zawsze pozostają w sferze domysłów. Warto zaznaczyć, iż inni bohaterowie dzieła mogą postrzegać ją w taki sam spokój, czuć jej obcość, odrębność. Ideą przyświecającą takiej postaci może być zemsta (jak w „Giaurze), jednak spełnienie wcześniej podjętych zamiarów nie zawsze przynosi ulgę i uczucie sprawiedliwości (np. „Konrad Wallenrod”).
Większość bohaterów romantycznych powstało w wyniku połączenie dwóch najbardziej charakterystycznych i odwołujących się do sztandarowych dzieł tej epoki dzieł i autorów. Właśnie taką postacią jest Konrad z III części „Dziadów”, który powszechnie uważany jest za najlepiej wykreowanego bohatera romantycznego w polskiej literaturze. Wśród pozostałych postaci wymienić można m. in. Kordiana, Konrada Wallenroda, Jacka Soplicę itp.