Mikołajek jest małym, ośmioletnim chłopcem pochodzącym z Francji. To główny bohater cyklu powieści autorstwa Rene Goscinnego. Mikołajek wraz z rodzicami mieszka we Francji, gdzie uczęszcza również do szkoły podstawowej. Ma tu wielu kolegów – przyjaźni się m. in. z Rufusem, Gotfrydem, Maksencjuszem, Kleofasem, a także z Joachimem i Alcestem. Jest bardzo energicznym i przebojowym chłopcem, toteż swoim zachowaniem niejednokrotnie sprawia kłopoty rodzicom i nauczycielom. Książki o życiu i przygodach Mikołajka zostały napisane ponad pół wieku temu, stąd odmienne realia, w których wychowuje się chłopiec. Mimo to bohater budzi naszą sympatię i jest postacią, z którą mogą utożsamiać się współczesne dzieci. W utworach tych narracja prowadzona jest w pierwszej osobie. Narratorem jest sam Mikołajek, który opowiada nam o swych szkolnych przygodach i relacjonuje śmieszne, zaskakujące wydarzenia ze szkoły, podwórka i z domu. Jego barwne, okraszone inteligentnym dowcipem relacje tym bardziej ułatwiają młodym czytelnikom wcielenie się w jego postać i przeżywanie wspólnie z nim jego przygód.
Wygląd zewnętrzny Mikołajka poznajemy dzięki ilustracjom Jeana Jacques’ a Sempé, które stanowią świetne uzupełnienie kolejnych książek. Mikołajek przedstawia się nam jako mały, ale też i dziarski chłopiec, dość niesforny, rezolutny i obdarzony niesamowitą energią, którą potrafi spożytkować w poszukiwaniu kolejnych przygód. Mikołajek jest też dumny i odważny – nie boi się nowych wyzwań.
W trakcie lektury książek wchodzących w skład cyklu przekonujemy się, że Mikołajek jest sprytnym, pomysłowym i niezwykle inteligentnym chłopcem. Autor przedstawia go jednak jako bohatera, z którym bez problemu mogą utożsamiać się dzieci – nawet te wywodzące się z innych kręgów kulturowych. Bohater nie jest wcale idealizowany – wręcz przeciwnie. Goscinny nie stroni od ukazywania jego wad, słabostek, wynikających poniekąd z dziecięcej, ludzkiej natury. Mikołajek jest więc psotliwy, lubi rozrabiać i płatać figle. Tym samym ściąga na siebie niejednokrotnie kłopoty, choć wcale nie to było jego zamierzeniem. W głowie ma mnóstwo pomysłów, które zaraz i nie licząc się z trudnościami, chce wcielać w życie. Stara się być nieugięty i realizować swe marzenia. Jednym z jego największych „nabytków” jest cygaro, którym wprawdzie się zatruwa (podobnie jak po przejedzeniu się cukierkami), ale też dzięki niemu ma poczucie bycia ważnym i dorosłym.
Rodzice muszą cierpliwie znosić jego kolejne wybryki. Często brakuje im już sił i pozostaje tylko załamanie rąk nad synem. Mikołajek chce, by rodzice byli z niego dumni. Dlatego mówi im, że jest w pierwszej dziesiątce ocen z klasówki, nie wspominając przy tym, że tylko 10 uczniów pisało ten test. Uwidacznia się w tym jego spryt, przebiegłość i niebywale bystry umysł.
W gruncie rzeczy – mimo swego niesfornego zachowania, Mikołajek ma dobre intencje i czułe, wrażliwe serce. Przejęty losem zbłąkanego psa, postanawia go przygarnąć i się nim zaopiekować. Ma jednak pecha, gdyż właściciel psa odnajduje się i w końcu musi oddać mu swego nowego przyjaciela.
Bohater jest ciekawy świata i żądny przygód. Nie wszystkie jednak jego pomysły się udają, a jego zapał najczęściej szybko się wyczerpuje. Przykładem tego może być ucieczka z domu – Mikołajek miał już gotowe, spakowane rzeczy, ale do realizacji planu zniechęciła go nadchodząca noc.
Mikołajek wytrwale zmierza do obranych przez siebie celów. Jest nieugięty i nie zraża się przeciwnościami, które pojawiają się na jego drodze. Oczywiście jeśli w międzyczasie coś innego, jakiś inny cel, bardziej go nie zafrapuje, a cała zabawa zbytnio mu się nie znudzi.
Chłopiec był też otwarty na nowe znajomości. Potrafił być koleżeński, ale z drugiej strony w kontaktach z kolegami często starał się postawić na swoim, co niejednokrotnie kończyło się kłótnią i bijatyką. Jego najlepszym kolegą był Alcest. Mikołajek uważał, że kolega dlatego jest taki gruby, ponieważ ciągle je. Na dodatek zauważył, że nie myje on nigdy rąk. Mimo tego chłopcy zawsze świetnie się bawili, a najbardziej lubili zabawę na dworze, w ogrodzie.
Mikołajek, praktycznie jak każde dziecko w jego wieku, był bardzo żywiołowy i miał w sobie mnóstwo energii – stąd tak dużo pomysłów i tak wielka w nim chęć, by odkrywać nowe, nieznane dotąd rzeczy. Był jednak dobrym dzieckiem i usiłował zachowywać się należycie, choć nieraz, mimo szczerych chęci, nie zbyt dobrze mu to wychodziło. Niekiedy miał po prostu pecha, który sprawiał, że niezamierzenie wikłał się w nowe tarapaty. Dzięki pomysłowości szybko potrafił wyjść obronną ręką z niejednej opresji.
Mikołajek ze swoją charyzmą, sprytem i odwagą, a także dobrym, czułym i wrażliwym sercem jest postacią, którą bardzo łatwo polubić. Poznając go, zyskać możemy prawdziwego przyjaciela. I choć nieraz potrafi być urwisem i nieźle zajść za skórę, w gruncie rzeczy wszyscy darzą go szczerą sympatią. W końcu ma wielu kolegów, którzy chętnie włączają się do wymyślanych przez niego zabaw, doceniając jego bystry umysł i wybujałą wyobraźnię.
Seria książek o Mikołajku może przypaść do gustu nie tylko dzieciom, ale i ich rodzicom, którzy dzięki nim będą potrafili innym, bardziej przyjaznym i wyrozumiałym okiem spojrzeć na wybryki i figle swych małych urwisów.