Śmiech jest naturalną reakcją człowieka na to, co zabawne, przyjemne, miłe. Nie jest to jednak jedyny kontekst uśmiechu. Nierzadko uśmiechamy się, gdy nie pozostaje nam nic innego, ironicznie komentując w ten sposób absurdy tego świata. Po uśmiech sięgamy także wtedy, gdy chcemy w jakiś sposób odczarować otaczającą nas rzeczywistość, która byłaby nie do zniesienia, gdybyśmy wobec niej próbowali być poważni.
Najdoskonalszą formą naprawiania świata poprzez śmiech jest groteska i towarzyszący jej absurd. Po te środki chętnie sięgał w swej twórczości Sławomir Mrożek, chcąc w zabawny sposób wykpić absurdy otaczającego go świata. Nieudolne komunistyczne rządy, którym towarzyszyła bezmyślna biurokracja, wyśmiewa między innymi w opowiadaniu „Słoń”. Dyrektor prowincjonalnego zoo, tłumacząc się wzniosłymi, socjalistycznymi ideami, proponuje cięcia w budżecie, oferując taniznę i tandetę w zamian za prawdziwe usługi. Zwierzęta przebywające w jego ogrodzie zoologicznym są pozbawione właściwej im esencji - żyrafa ma krótką szyję, borsuk nie ma własnej nory, a brak słonia zastępuje trzy tysiące królików. Wszystkie te oszczędności służą zaś, wbrew argumentom dyrektora na rzecz odciążania klasy robotniczej, jego własnym celom - premiom i awansom. W końcu dyrektor podejmuje decyzję o zakupie słonia dmuchanego, który jednak zostaje przez zniechęconych pracowników zoo wypełniony helem, na skutek czego następnego dnia odlatuje on przy pierwszym podmuchu wiatru. Wywołuje to zaskoczenie obserwującej go młodzieży, która pod wpływem tego zdarzenia schodzi na złą drogę i przestaje wierzyć w istnienie słoni. Pełna absurdalnego humoru historia dmuchanego słonia jest sposobem na wyśmianie i odczarowanie zakłamanej rzeczywistości, w jakiej przyszło żyć autorowi opowiadania.
Bardzo nietypowy kontekst uśmiechu pojawia się w filmie Roberta Benigniego „Życie jest piękne”, gdzie humor i groteska zderzają się z najbardziej dramatyczną historią w dziejach ludzkości - historią zagłady Żydów w trakcie II wojny światowej. Trafiający wraz ze swym synem do obozu koncentracyjnego Guido, chcąc uratować chłopca przed śmiercią, zapewnia go, że pobyt w obozie jest grą, w której mają duże szanse na wygraną. Nagrodą główną jest to, o czym chłopiec zawsze marzył – przejażdżka prawdziwym czołgiem. Chłopiec za namową ojca ukrywa się przed funkcjonariuszami patrolującymi obóz i tym sposobem udaje mu się przeżyć. Jego ojciec niestety ponosi śmierć w momencie wyzwolenia obozu. Wzruszająca historia o miłości ojcowskiej, jest wypełniona humorem. Pomimo makabrycznego kontekstu wydarzeń, nie potrafimy się nie śmiać ze scen z udziałem Guido, który zachowuje się niczym mim z niemych filmów komediowych. Nawet gdy prowadzony jest na rozstrzelanie, by pokazać synowi, że nic złego się nie dzieje, idzie na miejsce kaźni błazeńskim krokiem z szerokim uśmiechem na twarzy. Taki sposób ukazania problemu Holocaustu jest nietypowy, ale bardzo cenny. Humor towarzyszący tragedii pozwala nam oswoić problem i spojrzeć na więźniów obozu nie tylko jak na odhumanizowane ofiary zagłady, ale jak na ludzi z krwi i kości.
Śmiechem często zakrywają problemy i nieszczęścia ludzie z naszego otoczenia. Ile razy zdarza się, że spotykamy osobę, którą dotknęło w życiu wyjątkowe nieszczęście - śmierć członka najbliższej rodziny, choroba, kalectwo. Czasem odnoszę wrażenie, że te właśnie osoby, zamiast zamykać się w kokonie własnych problemów, są bardziej otwarte i wesołe, niż ja sam, choć nic złego mnie nie spotkało. Okazuje się bowiem, że smutek nie jest metodą na rozwiązanie problemu, uśmiech za to może nam nasze życie prawdziwie osłodzić.
Uśmiech nie zawsze uzewnętrznia szczęście. Często śmiejemy się przez łzy, chcąc w ten sposób zatuszować smutek i odczarować szarą rzeczywistość. Jest więc śmiech dla człowieka bardzo często metodą na naprawianie świata, który nie zawsze jest dla nas przychylny.