Czy wskazówki Epikura nazwać można leczniczymi ziołami?

Epikur należał do najciekawszych postaci historii i kultury starożytnej. Stworzył własny system filozoficzny, zachęcający do odnajdywania w życiu szczęścia. Wzbudzał też spore kontrowersje – był bowiem ateistą, negował kultywowanie cnoty dla samej cnoty. Większość jego dzieł zaginęła i w odtwarzaniu jego myśli zdani jesteśmy na stosunkowo niewielkie fragmenty, które przetrwały do dzisiejszego dnia.

Nawet te niezbyt obszerne części jego dzieł wzbudzały entuzjazm filozofów i pisarzy. Niektórzy uznawali je za „lecznicze zioła”, pomagające radzić sobie z chorobami duszy. Czy rzeczywiście wskazówki Epikura pozwalają znaleźć właściwą drogę życia? Czy jego rady nadają się do naszych czasów? Sądzę, że tak – nie należy jednak ich brać zbyt dosłownie.

Antyczny mędrzec sens życia widział w przyjemności. Cała nasza działalność zdąża do tego, aby uwolnić się od cierpienia i niepokoju – twierdził. Wydaje się to bardzo radykalne i egoistyczne stwierdzenie. Czy rzeczywiście nie powinniśmy zajmować się niczym ważniejszym, niż nasza rozkosz? Sądzę, iż nie należy się zastanowić, co Epikur rozumiał przez przyjemność. Otóż podkreślał, że życie przyjemne jest równoznaczne z życiem moralnym. Mówił: Nie ma życia przyjemnego, które by nie było rozumne, moralnie podniosłe i sprawiedliwe, ani też nie ma życia rozumnego, moralnie podniosłego i sprawiedliwego, które by nie było przyjemne. Wydaje się, że nie dopuszczał on możliwości, by człowiek zły i okrutny był szczęśliwy. Bo czy tyrani, mordercy i zdrajcy rzeczywiście cieszą się życiem, gdy prześladują ich wyrzuty sumienia? Z pewnością nie – lepsze proste, ale uczciwe zachowanie, niż zdobywanie majątku i sławy, wiążące się ze zbrodnią.

Filozof podkreślał też, że największe przyjemności wiążą się z umysłem. Nie obcowanie z pięknymi chłopcami i kobietami czynią życie przyjemnym, ale trzeźwy rozum, dociekający przyczyn wszelkiego wyboru i unikania. Trudno więc nazywać epikurejczykami ludzi, którzy niszczą swoje zdrowie i sumienie w hedonistycznych zabawach.

Istotne jest podejście Epikura do spraw metafizycznych. Nie wierzył on w bogów i nie uznawał życia po śmierci. Twierdził jednak, iż nie należy obawiać się końca życia. Utrzymywał: Śmierć wcale nas nie dotyczy. Bo gdy my istniejemy, śmierć jest nieobecna, a gdy tylko śmierć się pojawi, wtedy nas już nie ma. Zapewne osobie wierzącej trudno się z tym zgodzić. Ale pamiętać trzeba, że nie wszyscy uznają życie pozagrobowe. Każdy człowiek lęka się śmierci. O ile jednak osoba religijna pocieszać się może, iż czeka ją lepsze życie w przyszłym świecie, o tyle ateiści znajdują się w trudniejszej sytuacji. Być może myśli Epikura przynoszą im pewną ulgę.

Filozofia epikurejska jest filozofią trudną do przyjęcia w całości. Zapewne niewielu zgodzi się ze wszystkimi jego wskazówkami. Ale pojedyncze myśli tego starożytnego mędrca mogą dać ukojenie każdemu z nas. Jednego uspokoją jego refleksje nad śmiercią, innego komentarze dotyczące złudności bogactwa. Wreszcie dla niektórych inspirujące będą fragmenty, chwalące moc przyjaźni. Sądzę, że myśli Epikura są leczniczymi ziołami –mogą pomóc nam w trosce, o ile wybierzemy te zioła, które leczą naszą dolegliwość.