Fantastyka – definicja, cechy, znaczenie

Definicja

Fantastyka to pojęcie, które, w kontekście literatury i sztuki, oznacza wprowadzanie do świata przedstawionego bytów i zjawisk zaczerpniętych ze sfery wyobraźni, marzeń, pragnień. Z kolei sama rzeczywistość dzieła kreowana jest w taki sposób, by owe elementy nierzeczywiste stanowiły, nabierały cech prawdziwych, tworząc tym samym przeświadczenie o ich realności.

Cechy

Fantastyka wiąże się z wyraźnym zwiększeniem swobody autora w procesie tworzenia. Obranie tej konwencji zwiększa pole jego możliwości, otwiera drzwi zamknięte dla dzieł pozostających w nierozerwalnym związku ze światem rzeczywistym. Utwór fantastyczny także może odnosić się do realności, stanowiąc jej krytykę, komentarz, pochwałę, roztaczając obraz alternatywny itp. (głównie odbywa się to w sposób zawoalowany).

Chociaż znana już od starożytności, wielkie znaczenie fantastyka zyskała dopiero w epoce romantyzmu. Obecna już w twórczości Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmana - niemieckiego autora piszącego dzieła odzwierciedlające wybujałą wyobraźnię (charakterystyczną dla epoki) i upiorne aspekty legend i podań - oraz Edgara Allana Poego - także kreującego za pomocą określonych motywów nastrój grozy, niepokoju. W polskiej literaturze jednym z pierwszych dzieł wykorzystujących motywy fantastyczne jest „Romantyczność” Adama Mickiewicza, a wiec utwór, którego rok wydania stał się początkiem rodzimego romantyzmu. W epoce tej szczególną rolę odegrała fantastyka ludowa, czyli polegająca na wprowadzaniu do utworów zjawisk i postaci wywodzących się z wierzeń gminu. Przykładem wykorzystania takich elementów świata przedstawionego jest II część „Dziadów” Adama Mickiewicza. Z kolei w III części tego dramatu uwidaczniają się fantastyka religijna oraz fantastyka oniryczna (przeplatanie się sfery snów i płaszczyzny realnej).

Znaczenie

Wykorzystywanie motywów fantastycznych w dziełach służyło w romantyzmie głównie kreowaniu świata ludzkiego jako miejsca, w którym ścierają się tajemnicze siły. Tym sposobem wymykał się on racjonalnym klasyfikacjom, pozwalając uchwycić się i opisać głównie przez emocje.

W następnych latach fantastyka nie utraciła swego znaczenia, wciąż w szczególny sposób łącząc się ze sferą ludzkich emocji. Równolegle nieustannie ewoluowała, wyodrębniając się i tworząc odrębne gatunki literackie (np. fantasy, science-fiction). Jako uniwersalną właściwość dzieł fantastycznych można wskazać właśnie ich relację do rzeczywistości - nierzadko krytyczną, uwypuklającą różne wady, niedociągnięcia itp.