Holocaust – definicja, geneza, skutki

Holocaust jest słowem wywodzącym się z języka greckiego i oznacza „ofiarę całopalną”. W XX wieku określenie to zostało przypisane procesowi eksterminacji Żydów, dokonanemu przez nazistowskie Niemcy w czasie II wojny światowej. Inne określanie Holocaustu to Shoah lub Zagłada.

W 1933 roku do władzy w Niemczech doszedł Adolf Hitler. Był on przywódcą NSDAP (Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej, partii nazistowskiej), ugrupowania wyznającego skrajnie antysemickie poglądy. W owym okresie wiele ugrupowań prawicowych głosiło hasła antysemickie, ale nikt nie podejrzewał, że naziści okażą się tak konsekwentni. Wyróżniał ich też rasizm biologiczny – uważali oni Żydów za istotny niegodne miana człowieka, kiedy Niemcy mieli być „nadludźmi”. Inne ugrupowania zazwyczaj nie głosiły aż tak radykalnych haseł.

W 1935 roku naziści wprowadzili tzw. ustawy Norymberskie, odbierające Żydom obywatelstwo Niemiec, zabraniające im wykonywania niektórych zawodów i poślubiania obywateli Rzeszy. Do wybuchu wojny wielu Żydów wyemigrowało z państwa Hitlera i wydawało się, że naziści spełnią swoje obietnice „oczyszczenia rasowego” swojego kraju. Jednak po inwazji na Polskę, a później na Związek Radziecki, pod władzą Niemców znalazły się miliony Żydów (Polska stanowiła jedno z największych skupisk Żydów na świecie).

Początkowo naziści planowali wysiedlenie ich na daleki wschód, gdzie wyginęliby z powodu ciężkiej pracy i warunków klimatycznych. Jednak do tego projektu potrzebne było szybkie zwycięstwo nad Związkiem Sowieckim, a tego wojska niemieckie nie były w stanie osiągnąć. Uznano więc, że trzeba dokonać „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” – szczegóły tego procederu opracowali urzędnicy hitlerowscy na konferencji w podberlińskim Wannsee (styczeń 1942), zorganizowanej przez Adolfa Eichmanna.

Egzekucje Żydów zaczęły się zaraz po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w połowie 1941 roku – dokonywały ich tak zwane Einsetzgruppen, podążające za tyłem frontu. Jednak po konferencji w Wannsee przystąpiono do systematycznej, „przemysłowej” eksterminacji Żydów. Dokonywano tego za pomocą trującego gazu w tak zwanych obozach śmierci. W sumie Holocaust pochłonął życie 5-6 milionów europejskich Żydów. Zniszczone zostały wielowiekowe skupiska ludności żydowskiej – trzeba pamiętać, że w Polsce Żydzi żyli od czasów średniowiecza, a Niemcy w kilka lat zgładzili praktycznie wszystkich polskich obywateli pochodzenia żydowskiego (Akcja Reinhardt).

Holocaust nie był pierwszym mordem na masową skalę. Już w czasie I wojny światowej Turcy zgładzili półtorej miliona Ormian, a w czasie Wielkiego Głodu w Związku Radzieckim (lata trzydzieste) zmarło około siedmiu milionów osób. Jednak nigdy dotąd nie podjęto próby eksterminacji całego narodu, z taką precyzją i przy wykorzystaniu najnowszych osiągnięć techniki.

Holocaust stanowi jedno z najważniejszych wydarzeń XX wieku i stałe przypomnienie do czego zdolni są ludzie. Bo jak pisała Zofia Nałkowska, to „ludzie ludziom zgotowali ten los”.