Jan Matejko, Kochanowski nad zwłokami Urszulki - interpretacja

Urszula Kochanowska nie była jedynym dzieckiem Jana Kochanowskiego i też nie tylko ją spośród swych pociech polski poeta stracił, jednak to jej śmierć była dla niego wyjątkowym ciosem i jej poświęcił „Treny”, zbiór przepełnionych smutkiem i filozoficzną refleksją liryków żałobnych. Dramatyzm towarzyszący „Trenom” zainspirował Jana Matejkę do odmalowania artystycznej wizji ostatniego pożegnania zrozpaczonego ojca z córką. Olejny obraz zatytułowany „Kochanowski nad zwłokami Urszulki” niestety zaginął, dlatego trafność tego przedstawienia możemy dziś podziwiać wyłącznie na podstawie zachowanej czarno-białej fotografii oraz akwareli będącej szkicem do właściwego dzieła.

Postaci Urszuli i Jana Kochanowskich wypełniają niemal całą powierzchnię płótna. Spoczywająca w czarnej, okutej metalowymi elementami trumience dziewczynka ubrana jest w białą sukienkę z wielkimi bufiastymi rękawami, wylewającymi się poza brzegi trumny. Blada twarz Urszulki jest spokojna i pogodna. Jasne loki opadają na białą poduszkę, objętą przez Kochanowskiego prawą dłonią. Lewą dłonią zrozpaczony ojciec gładzi malutką dłoń córki. Ubrany w ciemny, żałobny strój dojrzały mężczyzna pochyla się nad dziewczynką i z namaszczeniem całuje ją w czoło. Pochylona sylwetka Jana z Czarnolasu, jego ramiona i ręka Urszulki tworzą owal, w który wpisana jest cała kompozycja.

Poza bohaterami sceny z fotografii wyłaniają się niewyraźne detale, z których na szczególną uwagę zasługuje lutnia spoczywająca w trumnie z dziewczynką, będąca symbolem sztuki poetyckiej. Jest to z jednej strony nawiązanie do działalności samego Jana Kochanowskiego, z drugiej zaś do rzekomego talentu małej Urszulki. Jak głosi anegdota, maleńka dziewczynka już od najmłodszych lat zdradzała umiejętności znamionujące, że w przyszłości może pójść w ślady ojca. To by tłumaczyło szczególny żal poety po śmierci tej właśnie córki.

Ilustrujący doskonałe poetycko „Treny” obraz Jana Matejki dowodzi wielkiej wrażliwości polskiego malarza. Z ogromną przenikliwością wniknął on w uczucia Jana z Czarnolasu, którego łysiejące, pomarszczone czoło zdradza zmęczenie życiowymi troskami. Zawarte w poezji Kochanowskiego problemy utraty ukochanego dziecka oraz filozoficzne rozterki odbijają się bardzo wyraźnie na zmęczonej twarzy mężczyzny przedstawionego na obrazie.