Jan Matejko, Stańczyk – opis, interpretacja i symbolika obrazu | wypracowanie

„Stańczyk” to jeden z tych obrazów Jana Matejki, który poświęcony jest przyczynom upadku Rzeczypospolitej. Królewski błazen, zasiadający na fotelu w centrum obrazu, jest wyraźnie zasępiony. Od gorącej czerwieni jego wesołego, błazeńskiego stroju odbija się silnym kontrastem zamyślona, biała twarz z ciemnymi, przenikliwymi oczami. Stańczyk przybrał swobodną, nieco zrezygnowaną pozę, z wysuniętymi do przodu nogami i jedynie jego splecione dłonie i skupiona twarz pokazują, jak silne napięcie wytworzyło się w jego wnętrzu.

Przyczyną rezygnacji i zamyślenia Stańczyka jest dokument leżący obok niego na stole, dotyczący utraty strategicznie istotnej twierdzy na granicy państwa polsko-litewskiego, Smoleńska, która została zagarnięta przez Wielkie Księstwo Moskiewskie. Przewidujący Stańczyk widzi w tej niepozornej stracie zapowiedź większych klęsk, które mają spotkać Rzeczpospolitą. Największym zaś problemem jest ignorancja Polaków, którzy beztrosko bawią się na drugim planie obrazu podczas przyjęcia. Roześmiana grupa ma być symbolem egoizmu i krótkowzroczności polskiej szlachty. Bawiący się na balu u królowej Bony goście byli z pewnością ważnymi osobliwościami ówczesnego świata, dlatego też ich zupełne niezrozumienie problemu martwi. Skoro więc dostojnicy państwowi pozostają w uśpieniu i korzystają z radości tego świata w obliczu politycznej porażki, poważna refleksja pozostaje temu, kto powszechnie uznawany jest za niepoważnego - królewskiemu błaznowi. Jego smutna twarz, skontrastowana z zabawnym strojem, wywołuje niepokój, a rzucona na podłogę obok krzesła błazeńska grzechotka pokazuje bezradność Stańczyka wobec nieuchronnej klęski ojczyzny.

Cała kompozycja obrazu zaplanowana jest wokół centralnej postaci Stańczyka. Z jego lewej strony znajduje się stół okryty ciężkim obrusem, na którym leży wielki zwój papieru - dokument dotyczący utraty Smoleńska - na który bezładnie rzucona została biała chusta. Tuż za stołem widzimy okno, przez które wpada jasne światło księżyca, oświetlające blat stołu oraz postać Stańczyka. Za plecami błazna zwisają ciężkie zielone story, a zza kotary, po prawej stronie, wyłania się drugi plan obrazu ze sceną balu, silnie oświetloną sztucznym, ciepłym światłem. Kolorystyka dominująca na obrazie jest ciepła (czerwienie, ugry, brązy), jednak paletę barwną poszerzają stonowane zielenie na kotarach i posadzce.

Obrazowi towarzyszą silne kontrasty - z jednej strony widzimy pochmurnego Stańczyka oświetlonego przez zimne księżycowe światło, z drugiej skąpaną w ciepłym świetle salę balową pełną roześmianych postaci. Kolorowemu, błazeńskiemu strojowi przeciwstawia się poważna, blada twarz Stańczyka. Czerwieniom i ugrom - chłodne zielenie. Wszystkie te dysonanse są efektem silnych patriotycznych uczuć, które musiały towarzyszyć Matejce w trakcie wykonywania obrazu, a dowodem na to, że losy Polski nie były mu obojętne, jest chociażby to, że zatroskanemu o losy ojczyzny Stańczykowi użyczył artysta własnego wizerunku.