Kreacje matek w „Przedwiośniu” i „Granicy” – porównanie

Figura matki jest istotna we wszystkich kulturach, ale nie będzie przesadą stwierdzenie, że szczególną rolę zdobyła w kulturze polskiej. W końcu nawet w języku obiegowym funkcjonuje sfomułowanie „matka-Polka” – wyraża ono uznanie dla kobiety, która poświęca samą siebie dla rodziny i/lub ojczyzny. Istotną rolę postacie matek odgrywają również w literaturze – tutaj przywołać można „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego i „Granicę” Zofii Nałkowskiej.

W pierwszej z powieści wyróżnia się postać Jadwigi Baryki. Nie znajduje ona szczęścia u boku męża, więc całą miłość przelewa na syna, Cezarego. Pragnie „przychylić mu nieba”, jednak nie potrafi go wychować – uniemożliwia jej to obsesyjna miłość do potomka. Chłopak nie spotyka się ze stanowczą krytyką, nawet gdy przyłącza się do ruchu komunistycznego, potępianego przez Jadwigę. Kobieta nie jest w stanie odwieść Cezarego od wdawania się w niebezpieczne przedsięwzięcia, chociaż troskę o niego przypłaca ustawicznym niepokojem i zszarganymi nerwami. Równocześnie sama podejmuje się ryzyka i trudów, by syn nie musiał głodować. Cezary dopiero po skonaniu matki zauważa głębię jej miłości.

Macierzyństwo jest natomiast niemiłe Romanie Bieckiej z powieści „Granica”. Jej córka Elżbieta marzy o trosce i uwadze ze strony rodzicielki, ta jednak preferuje radości „światowego życia” – bale, towarzystwo, uwodzenie mężczyzn. Wreszcie całkowicie odżegnuje się od obowiązków, powierzając wychowanie córki krewnej. Sama zaś wyjeżdża z nowym ukochanym. Brak miłości wywiera olbrzymi wpływ na Elżbietę, która później ze wszystkich sił stara się stworzyć „domowe ognisko”. Nie udaje jej się to, bowiem jej starania zmieniają się w groteskę. Przebacza mianowicie mężowi wszelkie zdrady, ale wyrozumiałość ta nie ocala jej małżeństwa. Wreszcie sama opuszcza córkę i powtarza błędy poprzedniego pokolenia.

„Przedwiośnie” i „Granica” ukazują różne sylwetki matek i ich relacji z potomstwem. Co jest wspólne dla owych relacji zarysowanych w obu powieściach, to ich jednostronność. W przypadku Baryków matka marzy o wzajemności i poświęca się dla Cezarego – jednak przed śmiercią nie doczekuje się ciepła ze strony syna. W „Granicy” pragnienie miłości wyraża Elżbieta, niedostrzegana przez matkę. W obu przypadkach skutkuje to olbrzymim cierpieniem. Kolejnym wnioskiem po zestawieniu powieści jest to, że ani przesadna troska (Jadwiga Baryka) ani przesadna beztroska (Romana Biecka) o potomstwo nie sprzyja jego wychowaniu.