Literackie portrety rodziny – przedstaw zagadnienie na przykładzie 4 utworów | wypracowanie

Rodzina jest istotną wartością dla polskiego społeczeństwa. W ciągu zaborów i okupacji, jakich nie brakowało w czasie naszej najnowszej historii, to właśnie grono najbliższych dawało okazję do wytchnienia i schronienia się przed grozą codzienności. Nie ma się więc co dziwić, że kwestie rodzinne stały się również ważnym wątkiem naszej literatury. Jednak ich obraz nie jest tak jednoznaczny, jak można by się spodziewać. Wprawdzie rodzina daje wsparcie bohaterom, ale jej stan może symbolizować też ich upadek.

Centralnym wątkiem naszej największej epopei, „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, są losy familii Sopliców. W jej dziejach wielka polityka miesza się z prywatnymi interesami, czyniąc ją doskonałym symbolem pogmatwanych losów polskiej szlachty. Jacek Soplica, niezamożny szlachci, nie może poślubić ukochanej Ewy, córki Stolnika Horeszki. W akcie zemsty (Bardziej niźli z miłości, może z głupiej pychy zabiłem) zabija Stolnika, w trakcie oblężenia jego zamku przez Rosjan. Przerażony swoim czynem, pragnie za niego odpokutować – angażuje się w działalność niepodległościową i pod przebraniem księdza Robaka konspiruje na terenach Litwy. Jednocześnie nie rezygnuje z dbałości o sprawy rodu. Pierwotnie zaniedbywał wychowanie syna Tadeusza, jednak później zamierza go związać z wnuczką swojej ofiary, Horeszki. Widać więc, że Jacek Soplica działa tyleż dla ojczyzny, co dla korzyści własnej rodziny. Jego brat, Sędzia, podporządkowuje się zaleceniom Jacka, który pełni funkcję głowy familii.

Idee patriotyczne są nieobecne wśród członków rodziny Łęckich, bohaterów „Lalki” Bolesława Prusa. O ile Soplicowie łączą warcholstwo i prywatę z idealizmem, to Łęccy są uosobieniem wyłącznie negatywnych cech. Pochodzą z dawnego rodu senatorskiego, jednak ich przywiązanie do ojczyzny nie wykracza poza strefę retoryki. Trawią odziedziczoną fortunę na zbytki, nie przyczyniając się do rozwoju kraju. Nie potrafią też zaakceptować tych, którzy swoją przedsiębiorczością realizują ideały pozytywizmu – Wokulski jest dla nich bezwartościowych nuworyszem. Jednak starają się o jego sympatię ze względów pieniężnych. Łęccy symbolizują zdegenerowaną arystokrację, przywiązaną do wspomnień dawnej chwały – chwały całkowicie minionej.

Dylematy polskiego społeczeństwa na progu niepodległości oddają losy rodziny Baryków z „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. Rzuceni przez los w głębię cesarskiej Rosji Barykowie stykają się z rzeczywistością I wojny światowej i rewolucji. Ojciec umierając, zachęca syna, by udał się do Polski, gdzie buduje się szklane domy (symbol nowoczesnej cywilizacji). Matka Jadwiga skupiona jest całkowicie na dobru swojego potomka, jednak Cezary nie potrafi docenić jej trudów – ryzykuje życie i zdrowie, wdaje się w działalność komunistyczną. Jadwigę można uznać za reprezentantkę typu „matka-Polka”, oddaną całkowicie dzieciom idealistkę. Jednak w gruncie rzeczy Żeromski przedstawia krytyczny obraz tej figury – „matka-Polka” nie jest w stanie odpowiednio wychować potomka, którego obdarza nadmierną miłością, graniczącą z obsesją.

Ze swoich pasji rezygnuje dla dzieci matka „Zośki” (Tadeusza Zawadzkiego), bohatera „Kamieni na szaniec” Aleksandra Kamińskiego. Jednak rodzina harcerza wydaje się idealna i dostrzegają to osoby, które się z nią stykają. Dom Zośki przyciąga jak magnes. Czy to działa atmosfera wzajemnej życzliwości, otaczająca całą tę rodzinę? Rodzice chłopaka to inteligenci – ojciec był profesorem, matka zaś przed ślubem działała społecznie. Wpoili swoim dzieciom wysokie standardy moralne oraz ideały patriotyczne. Jednocześnie w domu tym panował wzajemny szacunek między pokoleniami: było w zwyczaju omawianie wspólnie zagadnień i kłopotów z zakresu prac każdego z rodziców i każdego z dzieci. Dzieci radziły się ojca i matki. Matka i ojciec pytali o opinię dorastające dzieci. Kamiński wydaje się mówić, że taki model rodziny jest idealny do wychowywania bohaterów, jakkolwiek podniośle by to nie brzmiało.

Obraz rodziny w polskiej literaturze jest zróżnicowany. Wiążę się również z kwestiami politycznymi. Polscy autorzy wydają się sugerować, że nie może być szczęśliwy kraj, w którym nie funkcjonuje sprawnie podstawowa jednostka społeczna. Rodzina Sopliców sprawia ambiwalentne wrażenie – prywata miesza się w czynach jej członków z wysokimi ideałami. Soplicowie uchodzić mogą za metaforę całego narodu szlacheckiego z przełomu XIX i XX wieku. Również Łęccy z powieści Bolesława Prusa są typowymi reprezentantami swoje klasy – arystokracji przywiązanej do przebrzmiałej świetności rodu, a zarazem niezdolnej spełnić obowiązków wobec społeczeństwa. Rodzina Baryków to także odbicie stanu narodu polskiego na progu niepodległości. Gorący idealizm jej członków nieraz prowadzi ich do zagubienia (wychowawczego lub politycznego) i rozczarowania. Niejako podsumowaniem tego zestawienia jest rodzina Zośki z „Kamieni na Szaniec” Aleksandra Kamińskiego. Podsumowaniem nie tylko chronologicznym (powieść została napisana najpóźniej z omawianych dzieł, również jej akcja dzieje się w okresie późniejszym od nich), ale również treściowym. O ile poprzednio omawiane dzieła ukazują rodziny, w których wady mieszają się z zaletami (Soplicowie, Barykowie) lub rodziny zdegenerowane (Łęccy), to rodzina Zośki jest wręcz doskonała. Z takiej dobrej, harmonijnej rodziny wyjść mogą ludzie, którzy z godnością staną wobec kataklizmu II wojny światowej.