Michał Anioł, Sąd ostateczny – opis, interpretacja i analiza

„Sąd ostateczny” Michała Anioła to jedno z najbardziej spektakularnych i rozpoznawalnych dzieł ukazujących wizję ostatnich chwil naszego świata. Co ciekawe, papież Klemens VII początkowo zamówił fresk przedstawiający zmartwychwstanie, lecz jego następca – Paweł III – uznał, że powtórne przyjście Chrystusa będzie tematem bardziej odpowiednim. Dzieło ozdabiające Kaplicę Sykstyńską powstawało przez siedem lat (1534 – 1541), a efekt okazał się oszałamiający – malunek o rozmiarach 17 x 13,3 metrów do dzisiaj cieszy się wielką sławą, a każdego dnia oglądają go rzesze turystów.

Opis

Monumentalne dzieło Michała Anioła łączy w sobie wertykalną zasadę kompozycji (ruch odbywa się w kierunku górnym) z horyzontalną. Ziemia, na której rozgrywają się wydarzenia towarzyszące sądowi, podzielona została na dwie części. Z lewej strony aniołowie unoszą ludzkie dusze, a z prawej znajduje się łódź przewożąca potępionych. Następnie są oni spychani z niej do ognistej czeluści, jaka znajduje się w prawym dolnym rogu.

W wyższej partii, na środku dzieła, umiejscowiona jest grupa aniołów obwieszczających ponowne przyjście Chrystusa za pomocą olbrzymich trąb. Z lewej strony ukazane są dusze zmierzające w stronę Zbawiciela, zaś z prawej trwa starcie walka między podążającymi w górę a strącającymi je w otchłań.

Powyżej, w centralnej części, umieszczony został Jezus. Ukazany jest on w dynamicznej pozie – lewą rękę unosi do góry, prawą trzyma na wysokości brzucha. Jego ciało jest umięśnione, okrywa je tylko liliowa szata. Obok Zbawiciela dostrzec można wiele kłębiących się postaci. Najbliżej znajduje się Maryja (z lewej strony), obok niej święty Józef, św. Jan Chrzciciel, Elżbieta i Zachariasz oraz grono postaci starotestamentowych (m. in. Abraham i Sara). Z kolei z prawej strony dostrzec można św. Piotra, apostołów, Marię Magdalenę. U stóp Jezusa przedstawieni zostali święty Wawrzyniec i święty Bartłomiej. Szczególna lokalizacja tych postaci tłumaczona jest przez ich symbolikę. Pierwszy z nich najprawdopodobniej odnosi się do mecenasa artysty, natomiast drugi to patron rzemieślników. Co ciekawe, trzyma on w ręce własną skórę, której Michał Anioł nadał swe rysy.

Na samym szczycie dzieła, w dwóch częściach zwanych lunetami, znajdują się aniołowie trzymający symbole męki Chrystusa – krzyż, koronę cierniową, włócznię oraz słup (Jezus był przy nim biczowany).

Kompozycja dzieła jest niezwykle dynamiczna, ukazuje ono wiele postaci w różnorodnych pozach. Kolorystyka jest jasna, wyrazista. Dominują tutaj odcienie błękitu oraz bieli, chociaż najniższa partia dzieła (przedstawiająca Ziemię) przedstawiona została w barwach ciemnych.

Interpretacja

Przedstawiający scenę sądu ostatecznego fresk Michała Anioła jest dziełem szczególnym, jedynym w swoim rodzaju. Decydują o tym nie tyle jego rozmiary i ogrom pracy, jaki artysta włożył w jego ukończenie, ale także sam sposób ukazania ostatnich chwil świata oraz związane z nim „komentarze” artysty. Wybitny rzeźbiarz umieścił w malunku wiele aluzji do ówczesnej sytuacji polityczno – artystycznej. W sferze piekielnej umieszczony został Girolamo Savonarola – florencki zakonnik i reformator polityczno – religijny, na którego nałożono ekskomunikę, oraz Biagio da Cesena – papieski zarządca. Twarz świętego Bartłomieja jest obliczem Pietra Aretina – przyjaciela artysty, który krytykowany był przez Kościół za swe zbyt odważne grafiki. W niebie znaleźli się też Żydzi, co było sprzeczne z ówczesną nauką Kościoła. Dostrzec można także postać Vittorii Colonny – poetki i przyjaciółki Juana de Valdesa (jeden z prekursorów włoskiej reformacji). Michał Anioł dokonał więc samodzielnego sądu, często stojącego w opozycji do oficjalnych nauk duchownych, używając w tym celu starannie wypracowanego kodu symboli.

Drugą szczególną właściwością fresku jest przedstawienie sceny Biblijnej w sposób nawiązujący do sztuki hellenistycznej. Postaci są dobrze zbudowane, proporcjonalne i nagie, a aniołowie nie posiadają skrzydeł. W dolnej części pojawia się nawet Charon przewożący ludzi swą łodzią, a królem sfery piekielnej jest Minas (postać z oślimi uszami).

Chociaż następca Pawła III – Paweł IV – uznał dzieło Michała Anioła za gorszące (głownie ze względu na nagość postaci) i domagał daleko idących zmian we fresku, ze względu na jego nieopisaną wartość artystyczną, zgodził się jedynie na domalowanie strojów i zamaskowanie nagości, co wykonane zostało jeszcze za życia wybitnego rzeźbiarza (lecz nie przez niego samego).