Miłość stanowi jedno z najsilniejszych uczuć, jakich doświadczyć może człowiek. Skłania do poświęcenia zdrowia, a nawet życia dla dobra ukochanej osoby. Inspiruje do dokonywania rzeczy, wydawałoby się, nadludzkich. Nie ma się więc co dziwić, że stanowi niezwykłe natchnienie dla pisarzy. Literatura zmienia się w ciągu wieków – pojawiają się nowe formy literackie, inne tracą popularność. Raz ceni się bardziej ozdobny styl, to znowu większy nacisk kładzie się na jego prostotę. Ale owo natchnienie, jakim jest dla autorów miłość, wydaje się czymś niezmiennym we wszystkich epokach.
Wręcz synonimem zakochanego poety stał się autor „Boskiej Komedii” Dante Alighieri. Nigdy nie udało mu się zjednoczyć z ukochaną Beatrycze, którą widział tylko kilka razy w życiu. A jednak owo czyste uczucie wywarło na niego olbrzymi wpływ – uwiecznił on zmarłą przedwcześnie (w wieku 24 lat) Beatrycze Portinari na kartach swojego słynnego poematu. Stała się ona przewodniczką po niebie, symbolem mądrości i cnoty i jedną z najlepiej rozpoznawalnych postaci europejskiej kultury. Po ponad siedmiu wiekach ciągle budzi zadumę fakt, iż uczucie młodego poety do właściwie nieznanej kobiety było tak mocne, a także moc twórczości, która potrafi obdarować nieśmiertelnością.
Tym, czym pamięć o miłości Dantego dla europejskiej kultury, tym dla kultury polskiej jest wspomnienie o uczuciu łączącym Adama Mickiewicza z Marylą Wereszczakówną. Ów nieszczęśliwy romans zostawił trwały ślad w twórczości naszego najwybitniejszego poety – jego echa odnaleźć można w pojedynczych wierszach, a także w IV części „Dziadów”. Wydaje się, że ta miłość na zawsze naznaczyła Mickiewicza swego rodzaju goryczą, a przynajmniej poczuciem niespełnienia. Młody i ubogi poeta nie miał szans na małżeństwo z zamożną szlachcianką i musiał przerwać ich związek.
Oczywiście nie oznacza to, iż mógł on usłuchać rozkazu precz z pamięci („Do M***”).
Tak w każdym miejscu i o każdej dobie,
Gdziem z tobą płakał, gdziem się z tobą bawił,
Wszędzie i zawsze będę ja przy tobie,
Bom wszędzie cząstkę mej duszy zostawił.
- mówią jedne najsłynniejszych strof jego autorstwa. Można się też zastanowić, czy również opis tragicznej miłości Jacka Soplicy, niespełnionej z powodu ograniczeń społecznych, nie jest oparty na własnych przeżyciach Mickiewicza. Oczywiście poeta nie zabił osób odpowiedzialnych za swe nieszczęście, jak to uczynił wykreowany przez niego bohater. Niemniej uczucie musiało być równie mocne, skoro owo rozgoryczenie znalazło (jeśli mam rację) wyraz w „Panu Tadeuszu”, spisanym kilkanaście lat po końcu romansu z Marylą.
Miłość przez stulecia była i jest natchnieniem pisarzy i poetów. Przykładem twórczość Dantego Alighieri i Adama Mickiewicza, którzy uwiecznili obiekty swych nieszczęśliwych miłości. Być może owa nieszczęśliwość jest sekretem wielkości tych dzieł – bowiem skoro gorące uczucie nie mogło zostać zrealizowane w życiu, musiało zostać niejako podsumowane w literaturze. A uwiecznienie takich miłości mogło mieć wyłącznie formę arcydzieł.