Miłość należy do najsilniejszych uczuć rządzących ludźmi. Nie należy się więc dziwić, że jest ona także tematem najczęściej pojawiającym się w literaturze. Artyści i filozofowie analizowali różne rodzaje miłości, zadając pytanie o jej sens i wartość, jaką wnosi do naszego życia. Niektórzy powątpiewali w potrzebę miłości albo podchodzili do niej z rezerwą. Wreszcie doceniali pewne odmiany miłości, inne zaś traktowali z niechęcią.
Jednym z najsłynniejszych fragmentów literackich poświęconych temu uczuciu jest fragment „Listu do Koryntian" świętego Pawła, znany także jako „Hymn o miłości”. Apostoł Narodów deklaruje tam:
Gdybym mówił językami ludzi i aniołów,
a miłości bym nie miał,
stałbym się jak miedź brzęcząca
albo cymbał brzmiący.
Gdybym też miał dar prorokowania
i znał wszystkie tajemnice,
i posiadał wszelką wiedzę,
i wszelką [możliwą] wiarę, tak iżbym góry przenosił.
a miłości bym nie miał,
byłbym niczym.
Paweł wprost deklaruje, że ze wszystkich cnót (wiara, nadzieja, miłość), najpotężniejszą jest miłość. Można odczytać z jego słów, że to ona czyni nas prawdziwymi ludźmi i dziećmi bożymi. Trzeba wszakże pamiętać, że święty nie ma na myśli miłości erotycznej, między kobietą a mężczyzną – tę ceni dużo mniej i przedkłada nad nią życie w celibacie. Pisał on: Uważam, że najlepiej jest się nie żenić. Ale ze względu na niebezpieczeństwo rozwiązłości seksualnej niech każdy mężczyzna ma żonę, a kobieta – męża.
Zdecydowanym krytykiem świętego Pawła był Fryderyk Nietzsche, XIX-wieczny filozof niemiecki. Sądził on, iż chrześcijaństwo, z jego współczuciem dla słabszych, uczyniło ludzi słabymi (traktat „Antychryst”). Nietzsche sławił cechy takie jak odwaga, bezlitosność i wola walki. Trzeba jednak pamiętać, że koncepcje filozofa wywarły głęboki wpływ na ruch narodowo-socjalistyczny (hitleryzm) i mogły przyczynić się do niemieckich zbrodni w czasie II wojny światowej.
Koszmar wojny lat 1939-1945 przywołuje w wierszu „Dwie krople” Zbigniew Herbert. Poeta ten w swoich dziełach poświęcił wiele miejsca rozważaniom na temat cywilizacji, sztuki i kultury – miłość pojawiała się w nich stosunkowo rzadko. Ale właśnie ona stanowi odpowiedź na sytuację ekstremalną, taką jak wojna.
Lasy płonęły —
a oni
na szyjach splatali ręce
jak bukiety róż
[…]
Gdy było bardzo źle
skakali w oczy naprzeciw
i zamykali je mocno
tak mocno że nie poczuli ognia
który dochodził do rzęs
Miłość nie przynosi ocalenia. Z wiersza wyczytać można, iż opisywani zakochani nie przetrwali apokalipsy wojny (do końca byli mężni/do końca byli wierni). Ale miłość umożliwiła im godne przeżycie ostatnich dni w czasach, gdy wszystkie wartości stawały pod znakiem zapytania.
Miłość uchodzi w literaturze za uczucie, które czyni nas lepszymi, umożliwia nam znoszenie cierpienia. Bez miłości nie jesteśmy w stanie realizować w pełni naszego człowieczeństwa. Równocześnie przykład myśli Nietzschego i jej recepcji pokazuje, że rezygnacja z miłości bliźniego (caritas) może prowadzić do fatalnych konsekwencji i zbrodni.