Motyw buntu w literaturze polskiej | wypracowanie

Bunt jest motywem niezwykle popularnym w literaturze polskiej. Po ten wątek sięga często literatura współczesna, ale odnaleźć go można i w największych dziełach naszej kultury. Popularność tego tematu związana jest zapewne z naszą trudną i skomplikowaną historią – ponad sto lat nieistnienia Polski na mapach, potem krwawy okres II wojny światowej (okupacja hitlerowska i sowiecka) oraz ciężkie lata dyktatury komunistycznej. Wszystko to sprawiało, że bunt stawał się niejako naturalnym odruchem dużej części ludzi, co znajdowało odbicie w literaturze.

Bunt przyjmować może różne formy. Może być uczestnictwem w konspiracji wojskowej i walką z okupantem, jak w przypadku bohaterów „Kamieni na szaniec” Aleksandra Kamińskiego. Ale potrafi on również przybierać bardziej kameralne, można rzec „subtelne”, formy. Przykładem takiego postępowania jest postać Bernarda Zygiera z „Syzyfowych Prac” Stefana Żeromskiego. Jest on młodzieńcem, który mimo nacisku ze strony nauczycieli nie poddaje się rusyfikacji i nie wyrzeka dumny z kultury narodowej. Skutkuje to wyrzuceniem go ze szkoły, jednak nawet to nie załamuje młodego patrioty. W nowym gimnazjum zyskuje sobie szacunek innych uczniów (a także nauczyciela) dzięki wyrecytowaniu w czasie zajęć „Reduty Ordona” Adama Mickiewicza. Całe „Syzyfowe Prace” są portretem zbiorowym tego typu „cichych buntowników”, którzy nie poddawali się propagandzie rosyjskich władz. Zamiast tego prowadzili własne poszukiwania intelektualne, zarówno polityczne, jak i metafizyczne – w końcu ważnym wątkiem powieści są religijne rozterki bohaterów. 

Poezja wspomnianego Mickiewicza bogata jest w wątki buntu. Największy polski poeta wzywa do rebelii przeciw zastanemu porządkowi. Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga/Łam, czego rozum nie złamie, zaleca w „Odzie do młodości”. Najbardziej wstrząsające są jednak słowa Konrada z III części „Dziadów”.

Bohater kieruje swój monolog do samego Boga – z jednej strony deklaruje buńczucznie:

Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,
Cóż Ty większego mogłeś zrobić - Boże?

Z drugiej wszakże zdaje on sobie sprawę z tego, że nie posiada boskiej potęgi. Prosi Stwórcę o udzielenie mocy, która pozwoli mu uczynić świat lepszym miejscem, a kiedy nie otrzymuje tej łaski, zarzuca Ojcu Wszechświata, że nie ma w nim miłości.

Kłamca, kto Ciebie nazywał miłością,
Ty jesteś tylko mądrością.

Wreszcie, w końcowych słowach „Wielkiej Improwizacji” porównuje Boga do cara. Bunt Konrada motywowany jest zarówno patriotycznie, jak i metafizycznie – bohater nie może pogodzić się z biernością Stwórcy, który nie porządkuje sprawiedliwie spraw tego świata.

Również literatura doby PRL-u obfitowała w omawiany wątek buntu, zwłaszcza ta wydawana w tak zwanym „drugim obiegu”. Jednym z przykładów tego typu twórczości jest „Mała Apokalipsa” Tadeusza Konwickiego. Jej bohater, znany pisarz, alter-ego samego Konwickiego, namówiony zostaje do dokonania aktu samospalenia w proteście przeciw tyranii władzy i upodabnianiu Polski do Związku Sowieckiego. Motyw samospalenia jest zapewne nawiązaniem do autentycznej postaci Ryszarda Siwca, który w 1968 podpalił się na Stadionie Dziesięciolecia, by wyrazić swą niezgodę na inwazję wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Bohater Różewicza to jednak człowiek pełen wątpliwości. Jest buntownikiem, ale buntownikiem zmęczonym, niepewnym swoich racji.

W literaturze polskiej sprzeciw wobec zastanej rzeczywistości jest niezwykle częstym motywem. Bunt może mieć różne formy, może dojść do niego zarówno w szkolnej klasie, jak i na ulicach okupowanej Warszawy. Może być starciem z ludźmi, ale także sporem z samym Bogiem. Wątek buntu z pewnością nadaje żywotności i dynamizmu polskiej kulturze.