Motyw cierpienia w literaturze i sztuce od starożytności do średniowiecza

Motyw cierpienia to jeden z motywów, które chętnie poruszane są zarówno w literaturze jak i w sztuce. Moty ten przejmuje różnorodne oblicza w zależności od okresu, w którym jest wykorzystywany, a także kontekstu, w którym występuje.

W mitologii cierpienie bywa wynikiem boskiej kary oraz zemsty. Cierpi przeciwnik Apolla – Marsjasz, który wdał się z nim w zawody muzyczne. Cierpi także król Edyp, choć jego cierpienie przybiera inny wymiar. Dostaje on przyprawione przez boga ośle uszy, które skazują go na wstyd.

Zupełnie inny wymiar ma cierpienie Niobe, która jest przykładem matki cierpiącej. Jej ból jest efektem jej pychy, która sprawiła, że bogowie okrutnie się na niej zemścili. Mitologiczny obraz cierpienia jest złożony i wskazuje na różnorodne wykorzystanie motywu. Można jednak mówić o cierpieniu, które zadawane jest w łatwy sposób. Jako kara, jako zemsta, czy jako efekt osobistych porachunków. Na cierpienie skazuje Trojan i innych wojowników Afrodyta, która ofiarując Parysowi Helenę przyczynia się do wybuchu wojny.

Kolejnym obrazem cierpienia w starożytności jest ból zadawany za postępowanie w zgodzie z własnym sumieniem. Takie wykorzystanie motywu widoczne jest zarówno w historii Prometeusza, jak i w dziejach Antygony. To ona za pochówek brata zostaje okrutnie ukarana.

Inny wymiar ma cierpienie w Biblii. Człowiek staje się na nie skazanym w efekcie swojego nieposłuszeństwa. Biblia pokazuje jednak, że cierpienie powinno służyć czemuś więcej, większej sprawie. Pierwszymi przesłankami ku takiemu postrzeganiu motywu cierpienia jest opis zawarty między innymi w księdze Hioba. Pokazuje on sprawiedliwość boską i służy pokazaniu ważniejszej prawdy oraz wartości ufności pokładanej w Bogu. Męczeńska śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu jest tylko dowodem na to, że motyw cierpienia może zostać wykorzystany jako przykład poświęcenia dla ważnych wartości.

Motyw cierpienia ukazywany jest również w literaturze średniowiecza. Moralizatorski charakter parenezy średniowiecznej sprawia, że zostaje ono przedstawione jako warte naśladowania. W ten sposób ukazane jest ascetyczne cierpienie św. Aleksego, ale i śmierć dzielnego Rolanda, który pokazuje jak w niełatwiej chwili powinien zachować się prawdziwy rycerz.

W średniowieczu cierpienie pojawia się także w kontekście bólu Matki Boskiej i jest powiązane z motywem stabat mater dolorosa. Takie przedstawienie rozpaczy po synu sprawia, że Maryja zyskuje cechy ludzkie, podkreślone jest jej człowieczeństwo.

Motyw cierpienia w sztuce był podobnie przedstawiany w późniejszych okresach. Do mitologicznego cierpienia Prometeusza odwołał się Rubens, „Wygnanie z Raju” sportretował Michał Anioł. On także był autorem „Piety” czyli rzeźby przedstawiającej cierpiącą po śmierci syna Matkę Boską. Chrystusa ukrzyżowanego sportretował również Diego Velazquez.