Motyw przyrody w literaturze i sztuce

Motyw przyrody to jeden z najbardziej zróżnicowanych, a zarazem pełniących odmienne funkcje motywów, które wykorzystywane były przez różne epoki. Już w pierwszych tekstach uznawanych za podwaliny kultury kręgu europejskiego widoczna była niezwykła rola przypisywana naturze. Przyroda przedstawiona była jako rajska, a utrata takich warunków była niezwykle bolesną dla praojców ludzkości. Takie postrzeganie widoczne jest na przykład w dziełach przedstawiających wygnanie z raju. Natura w mitologi greckiej zyskuje niezwykłe funkcje, a podległa jest bogom. Zwierzęta mogą stać się egzekutorami boskiej woli, a otoczenie potęgować karę, która staje się udziałem niepokornych bohaterów – tak jak było w przypadku Prometeusza.

W późniejszych wiekach motyw przyrody był równie chętnie wykorzystywanym. Często stanowił on tło dla wydarzeń, pokazywał ich zmienność. Renesans zainteresował się przyrodą po raz kolejny, pokazując jej oblicze w lekki sposób – chociażby we fraszce „Na lipę”. Przyroda zyskała także nowy wymiar. Kojarzona zaczęła być z wsią, z warunkami na niej panującymi. Zainteresowanie tego typu wizją przyrody widoczne będzie również w okresie Młodej Polski, kiedy zapanowała chłopomania. Takiego przedstawienia przyrody dokonuje także Józef Chełmoński na swoich obrazach.

Przyroda bywała także ważnym elementem fabuły i częścią, która współuczestniczyła w wydarzeniach groźnych czy tajemniczych. Tego typu przedstawienia dokonują romantycy, którzy nadają nowy wymiar przyrodzie. Tajemnicza, nieokiełznana, niepojęta. Staje się ważnym elementem ballady zatytułowanej: „Świteź”, bohaterką wydarzeń w „Lilijach” i współodpowiedzialną za atmosferę grozy w utworze „To lubię” Adama Mickiewicza. Także i Goethe oddał jej niezwykłą rolę w balladzie zatytułowanej „Król Olch”.

Przyroda i jej obraz może stać się także zalążkiem do kontemplacji. To także sposób, w którym przedstawiali ją romantycy. Zarówno w literaturze, jak i na obrazach Caspara Davida Friedricha widoczne jest podejście do przyrody jako do czegoś niezwykłego, co skłania człowieka do refleksji.

Inne przedstawienie przyrody stanowi ukazanie jej wersji, która modyfikowana jest przez człowieka – ogród to motyw, który pojawia się między innymi na obrazie Aleksandra Gierymskiego zatytułowanym „W altanie”.

Przyroda to jeden z najczęściej pojawiających się i najbardziej zróżnicowanych motywów. Może ona zachwycać – co oddali malarze impresjonistyczni, ale może też stanowić źrodło premyśleń i tło do niezwykłych, budzących strach wydarzeń.