Wiek XVIII i oświecenie należały do epok, kiedy literatura nabrała szczególnej wagi. Filozofowie i pisarze zaczęli być ważnymi uczestnikami gry politycznej, ich słowa oraz opinie mogły wspomagać rządy, ale również przyczyniać się do ich obalenia.
Wielki francuski myśliciel, Alexis de Tocqueville zastanawiał się: Dlaczego ci literaci, którzy nie mieli ani stanowisk, ani zaszczytów, ani bogactw, ani odpowiedzialności, ani władzy, stali się w gruncie rzeczy głównymi politykami swego czasu, a nawet jedynymi politykami, bo podczas gdy inni sprawowali rządy — władzę i autorytet mieli tylko oni? Warto więc przyjrzeć się bliżej zagadnieniu i zastanowić, w jaki sposób literatura wpływała na politykę w okresie oświecenia.
„Wiec świateł” miał swoich wybitnych przedstawicieli również w Polsce. Narzuca się tu przede wszystkim nazwisko biskupa Ignacego Krasickiego, który również wielokrotnie odwoływał się w swojej twórczości do tematów politycznych. Przykładem może być choćby satyra „Do króla”. Biskup poeta pozornie ruga w niej polskiego monarchę, Stanisława Augusta Poniatowskiego. Nie trzeba jednak specjalnie wnikliwej lektury, by zorientować się, że wiersz jest w gruncie rzeczy pochwałą światłego monarchy, a krytyką jego poddanych. Polacy nie potrafią uszanować mądrego, łagodnego władcy – zamiast tego woleliby panującego pochodzącego ze starego rodu, nie interesującego się specjalnie naukami.
Księgi lubisz i w ludziach kochasz się uczonych,
I to źle. Porzuć mędrków zabałamuconych.
Żaden się naród księgą w moc nie przysposobił
– ironizuje Krasicki, kpiąc z zacofanej szlachty. Utwór ten jest w gruncie rzeczy pochwałą oświeconej monarchii, dążącej do wprowadzenia reform w kraju i rozszerzenia edukacji. Biskup daje znać, że czasy się zmieniły i Polacy nie mogą sobie pozwolić na prowadzenie polityki, jak w okresie średniowiecza. Władcy nie wystarczy już mocna ręka i stalowy miecz – potrzebuje on również wiedzy. „Do króla” stanowi pochwałę Stanisława Augusta, który ma być właśnie takim nowoczesnym typem władcy. Ostrze satyry biskupa Krasickiego ma zaś ugodzić przeciwników oświecenia, zawstydzić ich.
Podobny cel przyświecał też Julianowi Ursynowi-Niemcewiczowi, który w gorących dniach Sejmu Wielkiego (1788–1792) napisał komedię „Powrót Posła”. Za schematyczną intrygą miłosno-obyczajową kryje się w niej ważny przekaz polityczny. Niemcewicz próbuje wyśmiać przeciwników reform, szlacheckich konserwatystów.
Jeden z nich, Starosta Gadulski, występuje z takimi „zaleceniami” politycznymi:
Polska nigdy się z nikim łączyć nie powinna,
Niech cicho siedzi, ale niech nie będzie czynna
A jeżeli koniecznie o przymierze chodzi,
Niech się z dalekim łączy, co jej nie zaszkodzi
Z Hiszpanią, Portugalią, nawet z Ameryką.
Autor wyraźnie ukazuje, po której stronie leżą jego sympatie. Zwolennicy reform to osoby miłe, pełne rozumu i godności. Ich przeciwnicy (lub osoby indyferentne politycznie), to postacie nie tylko wygłaszające prymitywne komentarze polityczne (jak cytowany Gadulski), ale również osoby odrzucające moralnie – kłamcy, zainteresowani wyłącznie korzyściami finansowymi.
Zarówno satyra Krasickiego, jak i dramat Niemcewicza miały charakter wyraźnie polityczny – można nawet powiedzieć: propagandowy. Autorzy przedstawiali się jako wyraźni zwolennicy oświeceniowych reform i starali wykpić przeciwników. Mimo tego doraźnego charakteru udało im się dostrzec wiele wad swoich rodaków – celność ich zjadliwych komentarzy sprawiała, że szeregi reformatorów zwiększały się. Nie oznacza to, że obaj autorzy mogą być porównani do opłacanych przez władzę propagandystów. Wręcz przeciwnie – wiemy, że obaj byli aktywnymi politykami. A pióro stało się po prostu jednym z narzędzi, za pomocą których realizowali polityczne cele. Tak więc literatura była ważną bronią w arsenale XVIII-wiecznego męża stanu.