Nazwiska znaczące w literaturze – omów zagadnienie na wybranych przykładach

Nazwisko znaczące w literaturze, to zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego, „nazwisko bohatera utworu literackiego, które stanowi aluzję do charakteru lub typu psychicznego tego bohatera”. Jeśli postać zostaje obdarzona takim nazwiskiem, najczęściej pełni ona funkcję jedynie pewnego rodzaju uosobienia określonych cech, nie posiada natomiast pogłębionego portretu psychologicznego. W szerszym kontekście mianem nazwiska znaczącego można również obdarzyć bohaterów, od których utworzono nazwę typu literackiego.

Przykładem bohatera o nazwisku znaczącym jest Mikołaj Doświadczyński z powieści Ignacego Krasickiego „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”. Tytułowa postać to typowy przedstawiciel średniozamożnej szlachty, o cechach jak najbardziej uniwersalnych, a więc wspólnych dla całej warstwy społecznej. Nazwisko Doświadczyński wywodzi się oczywiście od słowa „doświadczenie”, stanowi więc aluzję do licznych doświadczeń życiowych bohatera, dzięki którym przechodzi on wewnętrzną metamorfozę. Pobyt na wyspie Nipo, z dala od cywilizacji europejskiej, pozwala Doświadczyńskiemu skonfrontować posiadaną wiedzę o świecie z realiami zupełnie obcego porządku społecznego.

W komedii „Zemsta” Aleksandra Fredry również znajdujemy wyraziste przykłady nazwisk znaczących. Rejent Milczek, ojciec Wacława, właściciel zamku w Odrzykoniu, to człowiek zamknięty w sobie, milczący i zawzięty. Na zewnątrz demonstruje fałszywą pokorę, którą ma podkreślać jego ulubione powiedzonko „Niech się dzieje wola Nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”. Jego przeciwieństwem jest z kolei Cześnik Raptusiewicz (opiekun zakochanej w Wacławie Klary), a więc typowy „raptus” – choleryk, człowiek wybuchowy i porywczy. Te cechy charakteru znajdują odzwierciedlenie w buntowniczej młodości szlachcica (Cześnik to konfederat barski) oraz w dziwacznym powiedzonku-przerywniku „mocium panie”. Oczywiście starcie tak sprzecznych osobowości musi doprowadzić do serii zabawnych sytuacji.

Innym przykładem bohatera o nazwisku znaczącym jest Starosta Gadulski z „Powrotu posła” Juliana Ursyna Niemcewicza. Nazwisko stanowi oczywiście ironiczny komentarz do nadmiernego „gadania” tej postaci. Gadanie jest tu zaś przeciwieństwem rozmowności, chodzi bowiem o zachowanie wyraźnie negatywne, czyli przynudzanie i mitomanię. Gadulski ma w dramacie Niemcewicza uosabiać wszystkie wady polskiego sarmatyzmu: megalomanię, pieniactwo, a co więcej, autor przypisuje mu również nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, prywatę i umiłowanie źle pojętej wolności, znajdującej wyraz w zgubnym przywileju liberum veto.

Warto wspomnieć również o przykładach ilustrujących inny sens nazwisk znaczących, jako imion i nazwisk postaci literackich, które funkcjonują jako określenie określonego typu. Otóż można tu przytoczyć Julię i Romea, bohaterów tragedii Williama Szekspira o takim właśnie tytule - „Romeo i Julia”. Postaci te, należące do dwóch zwaśnionych rodów, które postanawiają popełnić samobójstwo, ponieważ nie mogą być razem, stały się symbolami romantycznych kochanków i miłości silniejszej niż śmierć.

Innym przykładem jest bohater powieści Daniela Defoe, „Przypadki Robinsona Crusoe”. Tytułowy Robinson, mężczyzna, który jako jedyny ocalał z katastrofy morskiej i próbuje przeżyć na bezludnej wyspie, stał się figurą każdego rozbitka. Co więcej, upowszechniło się również określenie „robinsonada”, a więc synonim podróży człowieka, który w starciu z naturą  jest zdany wyłącznie na siebie. Robinsonada stała się również nazwą powieści opartej na podobnym schemacie fabularnym.