Unikalne i sprawdzone teksty

Nowomowa – definicja, charakterystyka zjawiska, przykłady | wypracowanie

Termin „nowomowa” (ang. newspeak) został ukuty przez brytyjskiego pisarza George’a Orwella, w jego antyutopii „Rok 1984”. Orwell przedstawia w nim totalitarne państwo (wzorowane na Związku Radzieckim), które chce kontrolować wszystkie przejawy życia obywateli. Kontrola owa obejmuje nie tylko sferę czynów, ale również myśli. Orwell słusznie odczytał cechę nowoczesnych totalitaryzmów. O ile dawne reżimy żądały po prostu, żeby im się nie sprzeciwiać, to państwa totalitarne (III Rzesza, Związek Radziecki, później także komunistyczne Chiny) wymagały nie tylko posłuszeństwa, ale i entuzjastycznego poparcia ich działań. Nie wystarczyło nie występować przeciw Stalinowi – trzeba było Stalina chwalić.

W takiej sytuacji państwo pragnęło nadzorować myśli obywateli. Fikcyjny kraj z powieści Orwella idzie krok dalej – podjęta zostaje w nim próba stworzenia takiego języka, który uniemożliwiłby pomyślenie antypaństwowej myśli (w końcu jeśli nie ma słów na wyrażenie pewnych emocji, to nie można ich wypowiedzieć i przekazać innym, zachęcając do buntu). Ten właśnie język to „nowomowa”.

Badacze państw totalitarnych uznali, że termin Orwella znakomicie nadaje się do określania oficjalnych wypowiedzi w krajach komunistycznych. Wprawdzie nie szły one tak daleko, jak Orwellowski Wielki Brat, ale i tak znacząco zmieniały sens słów. To, co wcześniej uznawano za określenie neutralne, w komunizmie mogło nabrać sensu negatywnego. Np. określenie „burżuazja”, wskazujące po prostu na pewną klasę społeczną, stało się czymś stygmatyzującym, podobnie jak „kułak” (bogaty chłop). Również słowo „faszysta” nie określało zwolenników Hitlera lub Mussoliniego, ale wszystkich tych, których władze uznawały za swoich wrogów (w tym żołnierzy AK, walczących z Hitlerem).

Artykuły gazetowe, szczególnie w okresie stalinizmu, musiały być przesycone tą frazeologią. Nawet w pozornie niezwiązanych z polityką tekstach odnoszono się do przywódców komunistycznych, triumfów Związku Radzieckiego oraz walki z kapitalizmem. By mogła ukazać się książka poświęcona średniowiecznej gospodarce, autorzy musieli przywoływać w niej słowa… Stalina. Po śmierci sowieckiego dyktatora i końcu stalinizmu (1956) nacisk na powszechną ideologizację nieco zelżał, ale nowomowa nadal była obecna w prasie i przemówieniach przywódców. Z biegiem lat straciła ona swoje groźne oblicze – a pamiętajmy, ze w okresie stalinizmu nadanie w oficjalnej przemowie negatywnego sensu słowu mogło oznaczać cierpienia dla konkretnych ludzi, których to słowo określało (np. wspomnianych „kułaków”). Drętwe, pisane nowomową wypowiedzi przywódców partyjnych były w późniejszym okresie raczej obiektem drwin – ale nie potrafili oni z niej zrezygnować aż do upadku komunizmu.

Nowomowa nie jest oczywiście fenomenem ograniczonym do komunizmu. Podobnie funkcjonował oficjalny język nazizmu. W III Rzeszy określano Żydów jako robactwo, godne co najwyżej wytępienia – sformułowania takie przygotowywały przyszły Holocaust. Przerażające świadectwo hitlerowskiej nowomowy zostawił żydowski filolog Victor Klemperer w swojej książce „LTI – Lingua Tertii Imperii”.

Dzisiaj często określa się jako nowomowę sformułowania, które oderwane są od rzeczywistości, a mimo to funkcjonują w pewnych środowiskach – chociaż nawet sami mówiąc nie wierzą w nie.

Rozwiń więcej

Losowe tematy

Napisz list do kolegi zachęcający...

Drogi Mateuszu piszę do Ciebie ponieważ wiem że są wakacje i masz dużo czasu. A ja chciałbym zachęcić Cię do tego byś podczas ich trwania przeczytał jakąś ciekawą...

Kim chciałbym zostać w przyszłości?...

Jest wiele zawodów które mnie interesują istnieje wiele rzeczy które wydają mi się warte spróbowania. Jednak najbardziej chciałbym zostać nauczycielem....

Piekło Dantego – opis

Obraz Piekła w „Boskiej Komedii” Dantego jest bardzo wymowny i silnie alegoryczny. W toku narracji dowiadujemy się że Piekło powstało w momencie strącenia Lucyfera...

Impresjonizm w „Chłopach”

„Chłopi” Władysława Reymonta posiadają wiele cech impresjonistycznych. Impresjonizm to kierunek wywodzący się z malarstwa powstały w drugiej połowie XIX wieku....

Uczę się życia czytając –...

Ludzie mawiają często że trzeba wielu lat by nauczyć się czym jest życie. Starsi ludzie wspominają że prawdę o świecie poznali podczas wojny zaś wiele osób...

Teatr absurdu – cechy założenia...

Sformułowanie „teatr absurdu” zawdzięczamy angielskiemu badaczowi Martinowi Esslinowi. W eseju o takim tytule opublikowanym w 1960 roku wskazał wyróżniki...

Jaki powinien być idealny nauczyciel?...

Większość uczniów marzy o długich i słonecznych dniach wolnych od szkoły oraz… o idealnym nauczycielu. Jaki powinien on być czym powinien się odznaczać...

„Granica” jako powieść psychologiczna...

„Granica” Zofii Nałkowskiej jest powieścią o kompozycji retrospektywnej. Tragiczny koniec kariery obiecującego Zenona Ziembiewicza staje się w dziele punktem...

Czy istnieje recepta na szczęście?...

Poszukiwanie szczęścia to jedno z najważniejszych zadań stojących przed człowiekiem. Chyba każdy chciałbym prowadzić dobre i miłe życie – nie ma się więc co...