Poeci baroku wobec śmierci i przemijania. Wypracowanie

Barok należało do epok, które szczególną wagę przywiązują do wątku śmierci i przemijania. Oczywiście problemy związane ze świadomością własnego końca dręczyły człowieka we wszystkich okresach historii, ale nie zawsze znajdowało to tak wyraźne i głębokie odbicie w sztuce. Przecież to barokowe malarstwo zasłynęło z motywu „vanitas”, wyrażanego najczęściej w postaci umieszczonej na obrazie czaszki, symbolu przemijania. Trupia głowa towarzyszy zarówno świętemu Hieronimowi z płótna Caravaggia (1607), jak i wytwornym ambasadorom z dzieła Hansa Holbeina. Również poezja tego okresu, w tym poezja polska, przywiązywała szczególną wagę do kwestii „przemijania chwały świata”.

Wyraźnie podkreśla ulotność ludzkiego życia Mikołaj Sęp-Sarzyński.

Z wstydem poczęty człowiek, urodzony
Z boleścią, krótko tu na świecie żywie
– zauważa poeta w Sonecie II. Życie na ziemi przebiega w ciągłym cieniu śmierci, która tuż za nami spore kroki czyni (Sonet I). Wszystkie uroki ziemskie są tylko cieniami, odwodzącymi człowieka od spraw wiecznych, czyli prawd religii chrześcijańskiej. W pewnym sensie przemijanie nie jest więc czymś, co powinno wzbudzać nas smutek. Wręcz przeciwnie – oznacza ono przybliżanie się do chwili, gdy będziemy oglądać Boga. Życie to bojowanie przeciw siłom szatana. Ów srogi ciemności/ Hetman czyha na nasze dusze nieustannie. Więc chwila odejścia z tego świata wydaje się wytchnieniem, odpoczynkiem u boku Ojca niebieskiego.

Nieco inaczej do zagadnienia pochodzi Daniel Naborowski. Również on odnotowuje krótkość i kruchość egzystencji ludzkie. Życie to dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt („Krótkość żywota”). Poeta dodaje też: „Między śmiercią, rodzeniem byt nasz , ledwie może/ Nazwan być czwartą częścią mgnienia”. Jednak Naborowski, chociaż również jest człowiekiem religijnym, nie uważa, iż należy świat całkowicie odrzucić. Wręcz przeciwnie – skoro mamy już świadomość, że życie jest krótkie i są ważniejsze sprawy niż nasze bytowanie na ziemi (Bóg i życie wieczne), to nie ma przeszkód, by korzystać z uroków świata. Być może objawia się tu wpływ kalwinizmu, wyznawanego przez Naborowskiego. W końcu kalwinizm wiązał się z doktryną predestynacji, oznaczającą, że człowiek od początku jest skazany na zbawienie lub potępienie. A skoro Bóg wydał już swoje wyroki i dobry chrześcijanin zostanie zbawiony, to nie ma powodu, by nadmiernie się umartwiał. Jest to konstatacja różna od tej, którą zazwyczaj przyjmowali surowi protestanci, ale dość logiczna. Naborowski kończy więc utwór „Marność” słowami:

Miłujmy i żartujmy,
Żartujmy i miłujmy,
Lecz pobożnie, uczciwie,
A co czyste, właściwie.

Również wiersz „Róża” dać może wgląd w poglądy poety na przemijanie. Kwiat ów jest cudowny, ale posiada kolce. I tak jest ze wszystkim – rozkosz sama nigdy, lecz z troską na poł. Trzeba więc nauczyć się cierpliwie znosić przeciwności, bowiem są one czymś naturalnym, a zarazem czerpać radość z piękna świata.

W poezji barokowej motyw przemijania miał istotne znaczenie. Autorzy owej epoki doskonale zdawali sobie sprawę z ulotności życia i nieustannym przybliżaniu się każdego człowieka do śmierci. Jednak nie popadali z tego powodu w rozpacz – nadzieję przynosiła religia oraz świadomość, że żywot ludzki, chociaż ulotny, ma też swoje uroki.