Sceptycyzm, ironia, żart w twórczości Wisławy Szymborskiej

Wisława Szymborska znana jest z poezji pełnej uszczypliwej ironii i nieco złośliwej refleksji nad rzeczywistością. Jednocześnie twórczość owa stanowi wyraz sceptycznego i pełnego zadumy podejścia do świata.

Istotne znaczenie w myśli Szymborskiej ma motyw przemijania. Autorka zauważa, że czas płynie nieubłaganie i dzisiejsi władcy świata nie będą jutro nawet pamiętani. Doskonale widać to w wierszu „Atlantyda”. Utwór stanowi ciąg przypuszczeń na temat zaginionej cywilizacji – w jej przypadku nie można nawet odpowiedzieć na podstawowe pytanie: czy naprawdę chodzili po świecie, czy też są tylko legendą, wytworem fantazji. Istnieli albo nie istnieli – pisze poetka i nie rozwiązuje wątpliwości, snując dalej różnorakie przypuszczenia.

Przypuszczalni. Wątpliwi/Nieupamiętnieni, mówi Szymborska o mieszkańcach Atlantydy. Ale dobrze wiemy, że chodzi nie tylko o nich – że my również niedługo staniemy się co najwyżej wspomnieniem w pamięci bliskich albo nekrologiem w gazecie.

Także wiersz „Muzeum” stanowi sceptyczno-ironiczne spojrzenie na kondycję ludzką. Autorka opisuje wystawę muzealną, grupującą pamiątki po tych, których już nie ma:

Są talerze, ale nie ma apetytu.
Są obrączki, ale nie ma wzajemności
[…]
Zwyciężył prawy but nad nogą.

Człowiek jest istotną przemijającą, ale również skomplikowaną. Prawdę tę zawiera poetka w utworze pod tytułem „Cebula”, gdzie ludzie zostają zestawieni z wspomnianym warzywem. Porównanie wychodzi na niekorzyść człowieka – jest on istotą złożoną, niejednoznaczną, wstrząsaną namiętnościami. W przeciwieństwie do niego, cebula:

nie ma wnętrzności.
Jest sobą na wskroś cebula
do stopnia cebuliczności.

Wszystkie te refleksje Szymborska przedstawia w formie humorystycznej. Przecież samo zestawienie człowieka z cebulą zawiera olbrzymie pokłady komizmu. Podobnież zwycięstwo prawego buta nad nogą, czy też wyścig o przetrwanie, jaki trwa między suknią, a jej właścicielką.

Dowcipne przedstawienie gorzkiej prawdy pozwala sobie z nią poradzić, oswoić ją. Zarazem jest przejawem nieco irracjonalnej żywotności człowieka – może i życie jest ciężkie, ale humor pozwala nam je znieść.

Wisława Szymborska sceptycznie spogląda na rzeczywistość. Podkreśla względność i przemijalność ludzkiego losu, złożoną naturę człowieka. Ale refleksje te nie są powodem do rozpaczy – ironia i humor pozwalają przyjąć ze spokojem ciężki los na tej ziemi.