Sposób kreowania bohatera tragicznego w literaturze antycznej, romantycznej i współczesnej. Odwołaj się do wybranych przykładów

Bohater tragiczny to figura, która od tysiącleci fascynowała ludzi. Postać, która mimo swojej szlachetności i mimo swoich czynów dąży nieodparcie do zagłady – czyż to nie jest pasjonujące? Owa fascynacja odnosić się może do różnych poziomów. Najprostszy jest poziom fabularny – to jest po prostu ciekawe dla czytelnika. Zastanawia nas, w jaki sposób fatum dopadnie bohater, jak przeznaczenie wypełni swoje wyroki. Zarazem zaczynamy się zastanawiać, co wyraża owa postać. Czy nie jest symbolem nas wszystkim, każdego człowieka? Przecież nie ma osoby, która zawsze miałaby wszystko „pod kontrolą”. Możemy się starać, mieć pieniądze i pozycję społeczną – a mimo to bywa, że wydarzenia nas przerastają. Dopada nas choroba, zdarza się wypadek. Trudno w takich chwilach nie myśleć, że tragizm bohaterów literackich wyraża również nasze nieszczęście.

Bohater tragiczny był bardzo popularny w literaturze starożytnej. Wskazać tu można choćby „Króla Edypa” Sofoklesa. Jego bohaterowie czynią wszystko, by nie ziściła się okrutna przepowiadania, mówiąca o ojcobójstwie i kazirodztwie. Jednak czyny ludzi nie mają znaczenia wobec wyroków losu, które zniewalają nawet bogów. Edyp w końcu morduje ojca i zostaje mężem własnej matki – gdy sprawa wychodzi na jaw, przerażony wykłuwa sobie oczy. Swoich czynów nie dopuścił się świadomie, a jednak nie może się pogodzić z tym, że dokonał rzeczy tak okropnych.

Nieco inaczej przedstawiony zostaje tragizm w późniejszych epokach. Przykładem może być Kordian, tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego. Zmaga się on z poczuciem bezsensu egzystencji, marząc zarazem o wielkich czynach. Wreszcie trafia mu się okazja, by owych czynów dokonać – bierze udział w spisku koronacyjnym i deklaruje gotowość zamordowania cara i jego rodziny. Jednak ostatecznie nie jest w stanie rozlać krwi i jego wcześniejsze frazesy o gotowości do działania nie znajdują odzwierciedlenia w życiu. W tym przypadku tragizm nie wynika z wyroków losu – jest to tragizm niejako wewnętrzny. To nie świat sprawia, że Kordian zawodzi – przyczyną porażki jest jego własna psychika. Kordian okazuje się człowiekiem niegotowym do gwałtownych działań, jakich pragnął.

Wreszcie inny rodzaj tragizmu można odnaleźć w postaci lorda Roberta Starka, bohatera powieści fantasy Georga R. R. Martina „Gra o tron”. Stark to postać szlachetna, lojalna wobec swojego władcy i starych praw. Okazuje się jednak, że w brudnym świecie polityki prawość nie zawsze jest cechą pożądaną. Stark nie rezygnuje ze swoich przekonań moralnych i pada ofiarą politycznego spisku. Kosztuje go to życie. Ale ofiarą pada nie tylko on sam – okazuje się, że jego śmierć staje się też przyczyną krwawej wojny domowej, która pochłania tysiące żyć.

Konstrukcja bohatera tragicznego zmieniała się w ciągu epok. W starożytności był on zabawką w rękach fatum, spod którego wyroku nie mógł się wyzwolić – czego dowodzić przykład Edypa. W literaturze romantycznej bardzo często nie dorastał on do swoich własnych idei i stąd jego klęska (Kordian). Wreszcie w literaturze współczesnej, także tej popularnej, spod znaku fantasy, padają pytania o to, czy tragizm nie wynika z nieumiejętności pogodzenia zasad moralnych z wymogami praktycznego życia. Co jest ważniejsze: idee, czy zwykła egzystencja? To pytanie zadają autorzy XX wieku i nie potrafią na nie udzielić łatwej odpowiedzi.