Stanisław Ignacy Witkiewicz, Kuszenie św. Antoniego – opis, interpretacja i analiza obrazu

Kuszenie świętego Antoniego jest motywem niezwykle często pojawiającym się w malarstwie. Starożytny pustelnik, którego wkład w życie Kościoła oceniany jest jako bardzo ważny, znalazł się m. in. na płótnach Boscha, Bruegla, stając się symbolem niezłomności i przekonania o konieczności poświęcenia się chrześcijańskim wartościom. By podkreślić ofiarność mnicha, artyści często posługiwali się figurami demonicznych stworzeń, obrazami tortur i zniszczenia świata. Inną drogą podążył jeden z najznamienitszych polskich twórców – Stanisław Ignacy Witkiewicz.

Opis

Obraz powstał w okresie 1916 – 1921, namalowany został techniką olejną na płótnie o wymiarach 74,5x90cm. Postać tytułowego świętego, odziana w sposób uwspółcześniony – nosi szare spodnie i czarną koszulę – znajduje się z prawej strony malunku. Mężczyzna przysiadł, podparłszy siwą głowę na ręce, i zdaje się rozmyślać. Obok niego, z lewej strony, przedstawione zostały trzy postacie kobiece. Pierwsza z nich, stojąca nieco za mnichem, wygina się w fantazyjnej pozie, eksponując swą fizyczność, jaką dodatkowo podkreśla czerwona sukienka. Druga spoczywa obok nóg mężczyzny. Uwagę przykuwają jej rybi ogon oraz trzymane w ręce jabłko – symbol pokusy. Sama powierzchowność syreny, znana choćby z greckiej mitologii, także sugeruje chęć uwiedzenia, zauroczenia. Trzecia z kobiet, najbardziej oddalona, ulokowana z prawej strony, zdaje się wyrastać z owocowego drzewa (jabłoni), a jej rozpostarte ręce podpowiadają, że pragnie objąć mężczyznę lub pilnuje, zasłania swym ciałem czerwonych owoców.

Tło obrazu zdaje się zaczerpnięte z piekielnej, przerażającej wizji. Ciemna, jałowa ziemia; cechujące się poszarpanymi, kanciastymi kształtami drzewa, korzenie i skały; pokryte szarymi, wręcz czarnymi chmurami niebo.

Interpretacja

Stanisław Ignacy Witkiewicz w swojej koncepcji przedstawienia sceny kuszenia świętego Antoniego odchodzi od tradycyjnych wyobrażeń. Tym, co staje w opozycji do świętości, staje się tutaj kobiecość symbolizowana przez trzy istoty obecne na płótnie. Jedna z nich wiąże się z namiętnością, fizycznością; druga to pokusa piękna, tajemnicy; trzecia jak gdyby odwołuje się do biblijnego drzewa poznania dobra i zła.

„Kuszenie świętego Antoniego” to obraz wyrastający z nieskrępowanej wyobraźni artystycznej, ale także przekonania o tym, iż świat pełen jest pokus, a zło jawi się w nim jako niezwykle atrakcyjne, wręcz magnetycznie przyciągające. Mężczyzna, którego wygląd sugeruje wielkie doświadczenie życiowe, staje oko w oko z największym wrogiem – namiętnością. Jest ona tym silniejsza, że wypacza obraz świata, powlekając go w ciemne, pesymistyczne barwy, a zarazem będąc jedynym kolorowym elementem. Chociaż mężczyzna zdaje się nieporuszony, jego wyraz twarzy ukazuje bitwę z myślami, jaką toczy. Świat jest więc miejscem nieustannej walki, wciąż trwającego boju między pragnieniem wiedzenia określonego trybu życia, a rozpraszającymi pokusami, które mogą być obrazowane przez różnorodne zjawiska.