Malarstwo Tadeusza Makowskiego to mocno zindywidualizowane połączenie różnorodnych nurtów i tendencji. Artysta działający w Paryżu zachował w sercu obraz ojczyzny, łącząc go głównie z założeniami prymitywizmu oraz kubizmu. Stąd w jego dziełach często pojawiają się charakterystycznie przetworzone sceny rodzajowe, portrety i pejzaże ze sztafażem, które ukazują rzeczywistość małych miasteczek, wiosek itp. Jednym z takich dzieł jest właśnie „Skąpiec”.
Opis
Obraz namalowany został techniką olejną na płótnie, a jego wymiary to 117,5x89cm. Na pierwszym planie widnieje cechująca się wyraźnie geometrycznymi kształtami (wpływy kubizmu), stylizowana na lalkę wykonaną z drewnianych klocków, tytułowa postać. Z wielkim nabożeństwem obejmuje ona swymi wielkimi dłońmi worek pełen błyszczących monet. Oczy skąpca, pozbawione głębi, uporczywie wpatrują się w największe dobro jego świata. Po lewej stronie ułożone są 2 skarpety także wypełnione pieniędzmi.
Tytułowa postać znajduje się w surowym, pozbawionym wystroju pomieszczeniu. Za nią ulokowane jest wielkie okno, za którym widać dwie okrągłe twarze z długimi, spiczastymi nosami. Jeden z mężczyzn, ubrany w czarny strój i czapkę, sięga ręką po skarpetę wypełnioną złotem. Jego towarzysz obserwuje skąpca, a ten jest całkowicie skupiony na swym majątku.
Kompozycja dzieła jest zamknięta, a przedstawiona scena to bardzo wąski wycinek rzeczywistości. Zaś jego kolorystyka opiera się na kontraście – ciemne wnętrze stanowi opozycję czerwieni czapki skąpca oraz błysku złota, na które pada światło.
Analiza
Główną kategorią estetyczną wpisaną w dzieło Makowskiego zdaje się być groteska. Postaci ukazane zostały w sposób karykaturalny, zupełnie wykluczający jakiekolwiek emocje, głębsze wartości w nie wpisane. Przywodzą na myśl wyobrażenia statyczne, nieruchome kukły. W ten sposób wyeksponowane zostają wady ich charakteru – skąpstwo, patrzenie na świat przez pryzmat złotych monet oraz chciwość, chytrość i zazdrość.
W scenkę ukazaną na płótnie wpisany jest także ponadczasowy, powszechnie znany morał. Traktując pieniądze jako nadrzędną wartość, właściciel niewielkiego domku nie tylko pozostaje ślepy na piękno (wizja Makowskiego może wynikać właśnie z ograniczeń percepcji bohatera), lecz również na całą otaczającą go rzeczywistość. Najbardziej dobitnie uświadomi mu to strata jednej z wypełnionych po brzegi monetami skarpet, jakie z wielką cierpliwością gromadzi wokół siebie.
„Skąpiec” to swoista próba przelania ludzkich wad na płótno. Zabieg Makowskiego, dzięki przemyślanej kompozycji, grze nastrojem i detalom (ręce, oczy, miny), zaowocował dobitną prezentacją świata ograniczonego cechą tytułowej postaci.