Unikalne i sprawdzone teksty

Sarmatyzm – charakterystyka | wypracowanie

W okresie Oświecenia sarmatyzm stał się wręcz synonimem zacofania i ciemnoty. Kojarzono go ze szlacheckim konserwatyzmem, niechętnym edukacji, nowym ideom i reformom politycznym – taki obraz wyłania się przynajmniej z pism jego przeciwników, takich jak Ignacy Krasicki, czy Julian Ursyn Niemcewicz.

Również w XIX wieku patrzono na sarmatyzm w podobny sposób, obwiniając go za promowanie anarchii i pośrednie doprowadzenie do rozbiorów. Tak uważali konserwatywni myśliciele z tak zwanej szkoły krakowskiej. Z kolei dla lewicowych krytyków był on ucieleśnieniem nierówności społecznych i wszystkiego co złe w szlachcie.

Czym więc był naprawdę ów „potworny” sarmatyzm? Otóż uznaje się go za specyficzną formę kulturową, jaka rozwinęła się na terenach Polski w czasach I Rzeczypospolitej (XVI-XVIII) wiek. Obecnie historycy rzadziej zwracają uwagi na jego wady, za to coraz częściej podkreślają jego oryginalność na tle ówczesnej Europy.

Samo pojęcie sarmatyzmu wywodzi się od starożytnego ludu Sarmatów, słynącego z doskonałych jeźdźców. Od czasów Wincentego Kadłuba kronikarze próbowali sugerowali, że Polacy mogą pochodzić od nich. Interpretacje takie stały się szczególnie popularne na przełomie XVI i XVII wieku Jeśli dzisiaj wydaje się to cokolwiek egzotyczne, to trzeba podkreślić, iż większość nowożytnych narodów poszukiwała swoich korzeni wśród antycznych plemion. Na przykład w trakcie rewolucji francuskiej jakobini uważali się za potomków Gallów, a szlachtę uznawali za dziedziców Franków, którzy najechali i zniewolili prosty lud.

Sarmatyzm wykształcił cały szereg wartości, którym hołdowała szlachta. W ówczesnej Polsce obowiązywała więc specyficzna moda – ubrania, zdradzające duże wpływy orientalnego Wschodu (żupany, kontusze), oryginalne fryzury (podgalanie głów) oraz wystawne rytuały pogrzebowe (tzw. „pompa funebris”). Szlachta wypracowała również niezwykłą kulturę polityczną – tak zwaną „demokrację szlachecką”. Kojarzona często po prostu z anarchią, uznawana bywa też za niezwykłą oazę wolności w Europie zdominowanej przez monarchie absolutne. W czasach krwawych wojen religijnych Rzeczpospolita była „państwem bez stosów”, w którym obowiązywała tolerancja wobec innych wyznań.

Podkreśla się też wyjątkowość twórczości artystycznej związanej z sarmatyzmem. Portrety trumienne, bardzo powszechne w Polsce, należy uznać za unikat na skalę kontynentu – w żadnym innym kraju nie rozwinęła się tego typu twórczość.

Ciekawym przejawem ówczesnej kultury stała się też tak zwana „gawęda szlachecka”. Jej cechy odnaleźć można w „Pamiętnikach” Jana Chryzostoma Paska, a także w spisanej już w okresie rozbiorów literaturze – „Pamiątkach Soplicy” Henryka Rzewuskiego i w „Panu Tadeuszu” Mickiewicza. Co interesujące, pewną formą dialogu z kulturą sarmacką, chociaż niewątpliwie dialogu mocno polemicznego, jest „Trans-Atlantyk” Witolda Gombrowicza.

Trudno o wyważoną ocenę sarmatyzmu. Miał on niewątpliwie wiele wad i opinie krytyków nie wzięły się znikąd. Ale trzeba też przyznać, że sarmatyzm był najbardziej oryginalną formą kulturalną, stworzoną przez Polaków.

Rozwiń więcej

Losowe tematy

Emancypacja kobiet w „Lalce”...

Emancypacja kobiet czyli umożliwienie im bardziej aktywnego udziału w życiu publicznym zapewnienie edukacji oraz pracy zawodowej była jednym z najważniejszych haseł pozytywizmu....

Chłopi i ich widzenie świata –...

Władysław Reymont rekonstruuje w „Chłopach” specyficzną strukturę wiejskiej społeczności i jej mentalność. Spojrzenie na świat członków lipieckiej...

Krytyka wad ludzkich w twórczości...

Twórczość Ignacego Krasickiego ma charakter dydaktyczny – ten typ literatury mającej przekazać czytelnikowi prawdy moralne był skądinąd bardzo popularnych...

Opis miniatury francuskiej „Architekt...

„Architekt wszechświata” to miniatura nieznanego autorstwa której powstanie datowane jest na około XIII wieku. Przedstawiona na miniaturze postać zdaje...

Prometeizm w Dziadach

Prometeusz był jedną z najbliższych człowiekowi postaci mitologicznych. Nie tylko ukształtował on tę słabą istotę z gliny i tchnął w nią ducha ale także przeciwstawił...

Dramat – definicja wyznaczniki...

Definicja Dramat to jeden z trzech rodzajów literackich który posiada szereg swoich odmian i gatunków w zależności od poruszanej tematyki a także i tego...

Charakterystyka porównawcza Stanisławy...

W noweli „Siłaczka” (1895) Stefan Żeromski odmalował dylematy i postawy polskiej inteligencji pod koniec XIX wieku. Polska znajdowała się wówczas pod...

Świętoszek Moliera jako przykład...

„Świętoszek” Moliera słusznie jest uznawany za znakomitą satyrę na hipokryzję religijną. Jednak nie wyczerpuje się w tym znaczenie utworu. Stanowi on bowiem...

Opis maskotki

Na półce w moim pokoju leży pluszowy królik. Maskotka która kiedyś wydawała mi się olbrzymia ma w rzeczywistości około pół metra wysokości....