W okresie Oświecenia sarmatyzm stał się wręcz synonimem zacofania i ciemnoty. Kojarzono go ze szlacheckim konserwatyzmem, niechętnym edukacji, nowym ideom i reformom politycznym – taki obraz wyłania się przynajmniej z pism jego przeciwników, takich jak Ignacy Krasicki, czy Julian Ursyn Niemcewicz.
Również w XIX wieku patrzono na sarmatyzm w podobny sposób, obwiniając go za promowanie anarchii i pośrednie doprowadzenie do rozbiorów. Tak uważali konserwatywni myśliciele z tak zwanej szkoły krakowskiej. Z kolei dla lewicowych krytyków był on ucieleśnieniem nierówności społecznych i wszystkiego co złe w szlachcie.
Czym więc był naprawdę ów „potworny” sarmatyzm? Otóż uznaje się go za specyficzną formę kulturową, jaka rozwinęła się na terenach Polski w czasach I Rzeczypospolitej (XVI-XVIII) wiek. Obecnie historycy rzadziej zwracają uwagi na jego wady, za to coraz częściej podkreślają jego oryginalność na tle ówczesnej Europy.
Samo pojęcie sarmatyzmu wywodzi się od starożytnego ludu Sarmatów, słynącego z doskonałych jeźdźców. Od czasów Wincentego Kadłuba kronikarze próbowali sugerowali, że Polacy mogą pochodzić od nich. Interpretacje takie stały się szczególnie popularne na przełomie XVI i XVII wieku Jeśli dzisiaj wydaje się to cokolwiek egzotyczne, to trzeba podkreślić, iż większość nowożytnych narodów poszukiwała swoich korzeni wśród antycznych plemion. Na przykład w trakcie rewolucji francuskiej jakobini uważali się za potomków Gallów, a szlachtę uznawali za dziedziców Franków, którzy najechali i zniewolili prosty lud.
Sarmatyzm wykształcił cały szereg wartości, którym hołdowała szlachta. W ówczesnej Polsce obowiązywała więc specyficzna moda – ubrania, zdradzające duże wpływy orientalnego Wschodu (żupany, kontusze), oryginalne fryzury (podgalanie głów) oraz wystawne rytuały pogrzebowe (tzw. „pompa funebris”). Szlachta wypracowała również niezwykłą kulturę polityczną – tak zwaną „demokrację szlachecką”. Kojarzona często po prostu z anarchią, uznawana bywa też za niezwykłą oazę wolności w Europie zdominowanej przez monarchie absolutne. W czasach krwawych wojen religijnych Rzeczpospolita była „państwem bez stosów”, w którym obowiązywała tolerancja wobec innych wyznań.
Podkreśla się też wyjątkowość twórczości artystycznej związanej z sarmatyzmem. Portrety trumienne, bardzo powszechne w Polsce, należy uznać za unikat na skalę kontynentu – w żadnym innym kraju nie rozwinęła się tego typu twórczość.
Ciekawym przejawem ówczesnej kultury stała się też tak zwana „gawęda szlachecka”. Jej cechy odnaleźć można w „Pamiętnikach” Jana Chryzostoma Paska, a także w spisanej już w okresie rozbiorów literaturze – „Pamiątkach Soplicy” Henryka Rzewuskiego i w „Panu Tadeuszu” Mickiewicza. Co interesujące, pewną formą dialogu z kulturą sarmacką, chociaż niewątpliwie dialogu mocno polemicznego, jest „Trans-Atlantyk” Witolda Gombrowicza.
Trudno o wyważoną ocenę sarmatyzmu. Miał on niewątpliwie wiele wad i opinie krytyków nie wzięły się znikąd. Ale trzeba też przyznać, że sarmatyzm był najbardziej oryginalną formą kulturalną, stworzoną przez Polaków.
Należę do osób które mają w zwyczaju przywiązywać się do różnych przedmiotów. Mam kilka kolekcji które bardzo sobie cenię i których...
Epopeja oznacza rozbudowany utwór poetycki o charakterze epickim który ukazuje ważne doniosłe z punktu widzenia danej zbiorowości wydarzenia historyczne kreując...
Literatura może zmienić życie na dobre lub na złe – taki wniosek wydaje się nasuwać po lekturze „Lalki” Bolesława Prusa oraz „Innego świata”...
Zima to najpiękniejsza pora roku. Jest też porą najbardziej tajemniczą i pobudzającą wyobraźnię. Zimą wcześniej zapada zmrok i na niebie szybko pojawiają się gwiazdy....
„Potop” roztacza przed czytelnikiem bogaty krajobraz Rzeczpospolitej z lat 1655 - 1660. Był to okres bujnego rozkwitu baroku epoki kojarzonej w historii polskiej...
Tomek Sawyer to chyba największy łobuz w dziejach literatury! Ten bohater książek amerykańskiego pisarza Marka Twaina przeżył tyle przygód i spłatał tyle psikusów...
Pisarze i filozofowie przekonują nas że przyjaźń to jedna z najważniejszych rzeczy w życiu. Przyjaciel wysłucha nas wspomoże w trudnych chwilach poradzi jak zachować...
Odpowiedź na pytanie czy Tezeusz jest bohaterem bez skazy nie jest odpowiedzią łatwą. Odbiorca mitu widzi obraz człowieka którego po śmierci czczą rzesz ludzi....
„Oblicze wojny” to obraz namalowany techniką olejną na płótnie o wymiarach 100 x 79cm. Powstał on w czasie pobytu Salvadora Dalego w Stanach Zjednoczonych...