Unikalne i sprawdzone teksty

Motyw kłamstwa w literaturze i sztuce

Kłamstwo uchodzi za wyjątkowo paskudny czyn. Ludzie oburzają się, gdy okazuje się, że polityk kłamał w czasie kampanii wyborczej, zakochani często nie są w stanie wybaczyć sobie wzajemnego oszukiwania się. Bywa, że bardziej niż sam czyn danej osoby denerwuje nas kłamstwo, jakie ten czyn poprzedziło. Polityk popełnił błąd – to się zdarza, to można wybaczyć. Ale świadome wprowadzenie wyborców w błąd – o, to już zupełnie co innego. Twórcy literatury i sztuki wielokrotnie odnosili się do motywu kłamstwa. Warto przyjrzeć się kilku przykładom wykorzystania figury kłamcy, by lepiej zrozumieć fenomen tego, mówiąc wzniośle, grzechu.

Niejako wzorem kłamcy w kulturze jest postać szatana. Uznaje się go wręcz za „ojca kłamstwa”. Miano jednego z najciekawszych literackich „biesów” przyznać niewątpliwie należy Mefistelesowi z „Fausta” Johanna Wolfganga Goethego. Mefisto to postać potężna, ale i „ludowa” – nie stroni on od błazenady i kpiny. W zamian za duszę obiecuje Faustowi spełnianie jego życzeń. Tytułowy uczony pragnie dobra i postępu ludzkości. Jednak podstępny Mefisto wszystkie polecenia Fausta zmienia w ten sposób, by niosły zagładę jego bliźnim. Według dawnej formuły, szatan jest kłamcą, nawet gdy mówi prawdę – i z taką sytuacją mamy do czynienia w dramacie Goethego. Mefisto wypełnia życzenia mistrza Fausta i warunki cyrografu zostają zachowane – ale tylko dzięki owym „prawniczym” sztuczkom. Paradoksalnie jednak, sam kłamca zostaje okłamany. Mefisto wie bowiem, że zło, które czyni, nie ma ostatecznie znaczenia – bowiem wszystko jest częścią boskiego planu. Jam tylko drobną częścią tej siły,/ która wiecznie zła pragnąć, wiecznie czyni dobro – mówi szatan.

W nieco podobny sposób postępuje inny „bies” – Woland, bohater „Mistrza i Małgorzaty” Michaiła Bułhakowa. Woland spełnia życzenia mieszkańców Moskwy, ale w ten sposób, by obnażyć ich podłość i zakłamanie. W tym kontekście szatan również staje się wykonawcą boskiego planu – każe on bowiem za grzechy. Woland nie jest kusicielem – on tylko wyciąga na wierzch zło ukryte w człowieku. Mamy więc w tym kontekście od czynienia z kłamcą, który niesie sprawiedliwość. Postać Wolanda stała się inspiracją dla utworu „Sympathy for the Devil” zespołu Rolling Stones – w odróżnieniu od Mefista Gothego, szatana Bułhakowa można uznać za postać pozytywną.

Wreszcie kłamcą jest Janusz Radziwiłł z „Potopu” Henryka Sienkiewicza. Nie ma on w sobie niczego nadnaturalnego, nie reprezentuje żadnych metafizycznych potęg. Jednak magnat ten potrafi w iście szatański sposób omotać Andrzeja Kmicica, wmówić mu, że działa dla dobra ojczyzny. Radziwiłł zmusza Kmicica do przysięgi na krzyż – wymuszona kłamstwem przysięga na rany Chrystusa jest czymś głęboko bluźnierczym. Ostatecznie Radziwiłł sam zaplątuje się w sieć swoich intryg i kończy osamotniony, porzucony zarówno przez Polaków, jak i Szwedów. Kłamstwa ściągają na niegdyś potężnego arystokratę śmierć w niesławie.

Motyw kłamstwa może być w różnoraki sposób wykorzystywany w literaturze i sztuce. Postać arcykłamcy, szatana, wykorzystywana bywa do obrażenia wad ludzi (Bułhakow) lub do ukazania głębszych prawd metafizycznych (Goethe). Wreszcie kłamcą może być sam człowiek – wówczas figura ta staje się ostrzeżeniem przed czym, do czego może doprowadzić odejście od prawdy (Sienkiewicz).

Rozwiń więcej

Losowe tematy

Roki – interpretacja i analiza

„Roki” to wiersz Czesława Miłosza pochodzący z przedwojennego okresu twórczości poety. Autor związany był wówczas z wileńską grupą „Żagary”...

Potop – streszczenie plan wydarzeń...

Streszczenie Wstęp Na Żmudzi żył znamienity ród Billewiczów. Jego członkowie Wywodzili się on od samego Mendoga (wielkiego księcia który doprowadził...

Czarna wiosna – interpretacja...

„Czarna wiosna” to wiersz Antoniego Słonimskiego napisany w roku 1919. Ma charakter autotematyczny bowiem skupia się na roli poezji jej zadaniach i problemach stojących...

Duma i uprzedzenie – streszczenie...

Streszczenie skrótowe Mieszkający w wiosce Longbourn państwo Bennetowie mieli pięć córek - Jane Elżbietę Mary Katarzynę (Kitty) i Lidię. Ich ojciec oraz...

Czarnoksiężnik z Archipelagu –...

Streszczenie Tylko w milczeniu słowo tylko w ciemności światło tylko w umieraniu życie:na pustym niebiejasny jest lot sokoła. Pieśń o stworzeniu Ea 1. Wojownicy we mgle...

Zaczarowana zagroda – streszczenie...

Streszczenie Wydarzenia dzieją się na Antarktydzie na „stacji imienia profesora Dobrowolskiego”. Profesor razem z grupą badaczy postanawiają oznakować grupę...

Z Tatr – interpretacja i analizy...

Wiersz Juliana Przybosia „Z Tatr” poświęcony został zmarłej taterniczce. Od razu więc poznajemy charakter utworu i spodziewać się możemy nawiązania do wzniosłej...

Mit o Narcyzie - streszczenie plan...

Streszczenie Narcyz był niezwykle przystojnym młodym mężczyzną. Jego uroda stała się powodem dla którego uwielbiały go nimfy. Jednak on nie był zainteresowany...

Małe auto – interpretacja i analiza...

„Małe auto” Guillaume Apollinaire’a to jeden z kaligramów poety pochodzący ze znanego zbioru pod tym samym tytułem z 1918 roku. Wiersz stanowi osobliwe...