Kłamstwo uchodzi za wyjątkowo paskudny czyn. Ludzie oburzają się, gdy okazuje się, że polityk kłamał w czasie kampanii wyborczej, zakochani często nie są w stanie wybaczyć sobie wzajemnego oszukiwania się. Bywa, że bardziej niż sam czyn danej osoby denerwuje nas kłamstwo, jakie ten czyn poprzedziło. Polityk popełnił błąd – to się zdarza, to można wybaczyć. Ale świadome wprowadzenie wyborców w błąd – o, to już zupełnie co innego. Twórcy literatury i sztuki wielokrotnie odnosili się do motywu kłamstwa. Warto przyjrzeć się kilku przykładom wykorzystania figury kłamcy, by lepiej zrozumieć fenomen tego, mówiąc wzniośle, grzechu.
Niejako wzorem kłamcy w kulturze jest postać szatana. Uznaje się go wręcz za „ojca kłamstwa”. Miano jednego z najciekawszych literackich „biesów” przyznać niewątpliwie należy Mefistelesowi z „Fausta” Johanna Wolfganga Goethego. Mefisto to postać potężna, ale i „ludowa” – nie stroni on od błazenady i kpiny. W zamian za duszę obiecuje Faustowi spełnianie jego życzeń. Tytułowy uczony pragnie dobra i postępu ludzkości. Jednak podstępny Mefisto wszystkie polecenia Fausta zmienia w ten sposób, by niosły zagładę jego bliźnim. Według dawnej formuły, szatan jest kłamcą, nawet gdy mówi prawdę – i z taką sytuacją mamy do czynienia w dramacie Goethego. Mefisto wypełnia życzenia mistrza Fausta i warunki cyrografu zostają zachowane – ale tylko dzięki owym „prawniczym” sztuczkom. Paradoksalnie jednak, sam kłamca zostaje okłamany. Mefisto wie bowiem, że zło, które czyni, nie ma ostatecznie znaczenia – bowiem wszystko jest częścią boskiego planu. Jam tylko drobną częścią tej siły,/ która wiecznie zła pragnąć, wiecznie czyni dobro – mówi szatan.
W nieco podobny sposób postępuje inny „bies” – Woland, bohater „Mistrza i Małgorzaty” Michaiła Bułhakowa. Woland spełnia życzenia mieszkańców Moskwy, ale w ten sposób, by obnażyć ich podłość i zakłamanie. W tym kontekście szatan również staje się wykonawcą boskiego planu – każe on bowiem za grzechy. Woland nie jest kusicielem – on tylko wyciąga na wierzch zło ukryte w człowieku. Mamy więc w tym kontekście od czynienia z kłamcą, który niesie sprawiedliwość. Postać Wolanda stała się inspiracją dla utworu „Sympathy for the Devil” zespołu Rolling Stones – w odróżnieniu od Mefista Gothego, szatana Bułhakowa można uznać za postać pozytywną.
Wreszcie kłamcą jest Janusz Radziwiłł z „Potopu” Henryka Sienkiewicza. Nie ma on w sobie niczego nadnaturalnego, nie reprezentuje żadnych metafizycznych potęg. Jednak magnat ten potrafi w iście szatański sposób omotać Andrzeja Kmicica, wmówić mu, że działa dla dobra ojczyzny. Radziwiłł zmusza Kmicica do przysięgi na krzyż – wymuszona kłamstwem przysięga na rany Chrystusa jest czymś głęboko bluźnierczym. Ostatecznie Radziwiłł sam zaplątuje się w sieć swoich intryg i kończy osamotniony, porzucony zarówno przez Polaków, jak i Szwedów. Kłamstwa ściągają na niegdyś potężnego arystokratę śmierć w niesławie.
Motyw kłamstwa może być w różnoraki sposób wykorzystywany w literaturze i sztuce. Postać arcykłamcy, szatana, wykorzystywana bywa do obrażenia wad ludzi (Bułhakow) lub do ukazania głębszych prawd metafizycznych (Goethe). Wreszcie kłamcą może być sam człowiek – wówczas figura ta staje się ostrzeżeniem przed czym, do czego może doprowadzić odejście od prawdy (Sienkiewicz).
Streszczenie Dawno temu był sobie pewien Mazur – bitny wojak który w niejednej potyczce walczył z wrogiem o Polskę. Stawał do boju z pogańskimi ludami. Z każdej...
Wiersz „Przedśpiew” Leopolda Staffa pochodzi z tomu „Gałąź kwitnąca” (1908). Tekst stanowi poetyckie credo artysty. Poeta wypowiada się w nim bowiem...
Geneza „Przygody Tomka Sawyera” to chyba najpopularniejsza książka słynnego amerykańskiego pisarza Marka Twaina. Zarazem jest to jedno z najważniejszych dzieł...
Streszczenie Któregoś dnia pewien uparty koziołek postanowił wybrać się samotnie na spacer na łąkę mimo tego że nadchodziła burza. Mama go ostrzegała ale on...
Ogólna charakterystyka Ewangelia według św. Marka znajduje się w „Nowym Testamencie” i jest drugą z czterech Ewangelii. W przeciwieństwie do Ewangelii...
„Wiara” to wiersz Czesława Miłosza pochodzący z 1943 roku. Stanowi on część cyklu dwudziestu utworów znanych jako „Świat. Poema naiwne”....
„Topielec” to wiersz Bolesława Leśmiana pochodzący z 1920 roku. Tytuł sugeruje odniesienie do popularnego w kulturze ludowej motywu „żywego trupa”...
Streszczenie Pan Storch dzień pracy rozpoczął od rozmowy z Sędzią. Radca kieruje swe kroki do pracy gdzie czekają już na niego zgromadzeni ludzie. Ubrani są w charakterystyczny...
Makbet jest tytułowym bohaterem tragedii Williama Szekspira. Dzielny tan Glamis i Kawdoru podniósł rękę na karmiącą go królewską dłoń i zamordował Dunkana...