Unikalne i sprawdzone teksty

Motyw kłamstwa w literaturze i sztuce

Kłamstwo uchodzi za wyjątkowo paskudny czyn. Ludzie oburzają się, gdy okazuje się, że polityk kłamał w czasie kampanii wyborczej, zakochani często nie są w stanie wybaczyć sobie wzajemnego oszukiwania się. Bywa, że bardziej niż sam czyn danej osoby denerwuje nas kłamstwo, jakie ten czyn poprzedziło. Polityk popełnił błąd – to się zdarza, to można wybaczyć. Ale świadome wprowadzenie wyborców w błąd – o, to już zupełnie co innego. Twórcy literatury i sztuki wielokrotnie odnosili się do motywu kłamstwa. Warto przyjrzeć się kilku przykładom wykorzystania figury kłamcy, by lepiej zrozumieć fenomen tego, mówiąc wzniośle, grzechu.

Niejako wzorem kłamcy w kulturze jest postać szatana. Uznaje się go wręcz za „ojca kłamstwa”. Miano jednego z najciekawszych literackich „biesów” przyznać niewątpliwie należy Mefistelesowi z „Fausta” Johanna Wolfganga Goethego. Mefisto to postać potężna, ale i „ludowa” – nie stroni on od błazenady i kpiny. W zamian za duszę obiecuje Faustowi spełnianie jego życzeń. Tytułowy uczony pragnie dobra i postępu ludzkości. Jednak podstępny Mefisto wszystkie polecenia Fausta zmienia w ten sposób, by niosły zagładę jego bliźnim. Według dawnej formuły, szatan jest kłamcą, nawet gdy mówi prawdę – i z taką sytuacją mamy do czynienia w dramacie Goethego. Mefisto wypełnia życzenia mistrza Fausta i warunki cyrografu zostają zachowane – ale tylko dzięki owym „prawniczym” sztuczkom. Paradoksalnie jednak, sam kłamca zostaje okłamany. Mefisto wie bowiem, że zło, które czyni, nie ma ostatecznie znaczenia – bowiem wszystko jest częścią boskiego planu. Jam tylko drobną częścią tej siły,/ która wiecznie zła pragnąć, wiecznie czyni dobro – mówi szatan.

W nieco podobny sposób postępuje inny „bies” – Woland, bohater „Mistrza i Małgorzaty” Michaiła Bułhakowa. Woland spełnia życzenia mieszkańców Moskwy, ale w ten sposób, by obnażyć ich podłość i zakłamanie. W tym kontekście szatan również staje się wykonawcą boskiego planu – każe on bowiem za grzechy. Woland nie jest kusicielem – on tylko wyciąga na wierzch zło ukryte w człowieku. Mamy więc w tym kontekście od czynienia z kłamcą, który niesie sprawiedliwość. Postać Wolanda stała się inspiracją dla utworu „Sympathy for the Devil” zespołu Rolling Stones – w odróżnieniu od Mefista Gothego, szatana Bułhakowa można uznać za postać pozytywną.

Wreszcie kłamcą jest Janusz Radziwiłł z „Potopu” Henryka Sienkiewicza. Nie ma on w sobie niczego nadnaturalnego, nie reprezentuje żadnych metafizycznych potęg. Jednak magnat ten potrafi w iście szatański sposób omotać Andrzeja Kmicica, wmówić mu, że działa dla dobra ojczyzny. Radziwiłł zmusza Kmicica do przysięgi na krzyż – wymuszona kłamstwem przysięga na rany Chrystusa jest czymś głęboko bluźnierczym. Ostatecznie Radziwiłł sam zaplątuje się w sieć swoich intryg i kończy osamotniony, porzucony zarówno przez Polaków, jak i Szwedów. Kłamstwa ściągają na niegdyś potężnego arystokratę śmierć w niesławie.

Motyw kłamstwa może być w różnoraki sposób wykorzystywany w literaturze i sztuce. Postać arcykłamcy, szatana, wykorzystywana bywa do obrażenia wad ludzi (Bułhakow) lub do ukazania głębszych prawd metafizycznych (Goethe). Wreszcie kłamcą może być sam człowiek – wówczas figura ta staje się ostrzeżeniem przed czym, do czego może doprowadzić odejście od prawdy (Sienkiewicz).

Rozwiń więcej

Losowe tematy

Chrystus cudowny u fary

Streszczenie Dawno temu był sobie pewien Mazur – bitny wojak który w niejednej potyczce walczył z wrogiem o Polskę. Stawał do boju z pogańskimi ludami. Z każdej...

Przedśpiew – interpretacja i...

Wiersz „Przedśpiew” Leopolda Staffa pochodzi z tomu „Gałąź kwitnąca” (1908). Tekst stanowi poetyckie credo artysty. Poeta wypowiada się w nim bowiem...

Przygody Tomka Sawyera – opracowanie...

Geneza „Przygody Tomka Sawyera” to chyba najpopularniejsza książka słynnego amerykańskiego pisarza Marka Twaina. Zarazem jest to jedno z najważniejszych dzieł...

Nie płacz koziołku – streszczenie...

Streszczenie Któregoś dnia pewien uparty koziołek postanowił wybrać się samotnie na spacer na łąkę mimo tego że nadchodziła burza. Mama go ostrzegała ale on...

Ewangelia św. Marka – ogólna...

Ogólna charakterystyka Ewangelia według św. Marka znajduje się w „Nowym Testamencie” i jest drugą z czterech Ewangelii. W przeciwieństwie do Ewangelii...

Wiara – interpretacja i analiza

„Wiara” to wiersz Czesława Miłosza pochodzący z 1943 roku. Stanowi on część cyklu dwudziestu utworów znanych jako „Świat. Poema naiwne”....

Topielec – interpretacja i analiza...

„Topielec” to wiersz Bolesława Leśmiana pochodzący z 1920 roku. Tytuł sugeruje odniesienie do popularnego w kulturze ludowej motywu „żywego trupa”...

Miłosierdzie gminy – streszczenie...

Streszczenie Pan Storch dzień pracy rozpoczął od rozmowy z Sędzią. Radca kieruje swe kroki do pracy gdzie czekają już na niego zgromadzeni ludzie. Ubrani są w charakterystyczny...

Makbet jako bohater tragiczny. Na...

Makbet jest tytułowym bohaterem tragedii Williama Szekspira. Dzielny tan Glamis i Kawdoru podniósł rękę na karmiącą go królewską dłoń i zamordował Dunkana...