Kłamstwo uchodzi za wyjątkowo paskudny czyn. Ludzie oburzają się, gdy okazuje się, że polityk kłamał w czasie kampanii wyborczej, zakochani często nie są w stanie wybaczyć sobie wzajemnego oszukiwania się. Bywa, że bardziej niż sam czyn danej osoby denerwuje nas kłamstwo, jakie ten czyn poprzedziło. Polityk popełnił błąd – to się zdarza, to można wybaczyć. Ale świadome wprowadzenie wyborców w błąd – o, to już zupełnie co innego. Twórcy literatury i sztuki wielokrotnie odnosili się do motywu kłamstwa. Warto przyjrzeć się kilku przykładom wykorzystania figury kłamcy, by lepiej zrozumieć fenomen tego, mówiąc wzniośle, grzechu.
Niejako wzorem kłamcy w kulturze jest postać szatana. Uznaje się go wręcz za „ojca kłamstwa”. Miano jednego z najciekawszych literackich „biesów” przyznać niewątpliwie należy Mefistelesowi z „Fausta” Johanna Wolfganga Goethego. Mefisto to postać potężna, ale i „ludowa” – nie stroni on od błazenady i kpiny. W zamian za duszę obiecuje Faustowi spełnianie jego życzeń. Tytułowy uczony pragnie dobra i postępu ludzkości. Jednak podstępny Mefisto wszystkie polecenia Fausta zmienia w ten sposób, by niosły zagładę jego bliźnim. Według dawnej formuły, szatan jest kłamcą, nawet gdy mówi prawdę – i z taką sytuacją mamy do czynienia w dramacie Goethego. Mefisto wypełnia życzenia mistrza Fausta i warunki cyrografu zostają zachowane – ale tylko dzięki owym „prawniczym” sztuczkom. Paradoksalnie jednak, sam kłamca zostaje okłamany. Mefisto wie bowiem, że zło, które czyni, nie ma ostatecznie znaczenia – bowiem wszystko jest częścią boskiego planu. Jam tylko drobną częścią tej siły,/ która wiecznie zła pragnąć, wiecznie czyni dobro – mówi szatan.
W nieco podobny sposób postępuje inny „bies” – Woland, bohater „Mistrza i Małgorzaty” Michaiła Bułhakowa. Woland spełnia życzenia mieszkańców Moskwy, ale w ten sposób, by obnażyć ich podłość i zakłamanie. W tym kontekście szatan również staje się wykonawcą boskiego planu – każe on bowiem za grzechy. Woland nie jest kusicielem – on tylko wyciąga na wierzch zło ukryte w człowieku. Mamy więc w tym kontekście od czynienia z kłamcą, który niesie sprawiedliwość. Postać Wolanda stała się inspiracją dla utworu „Sympathy for the Devil” zespołu Rolling Stones – w odróżnieniu od Mefista Gothego, szatana Bułhakowa można uznać za postać pozytywną.
Wreszcie kłamcą jest Janusz Radziwiłł z „Potopu” Henryka Sienkiewicza. Nie ma on w sobie niczego nadnaturalnego, nie reprezentuje żadnych metafizycznych potęg. Jednak magnat ten potrafi w iście szatański sposób omotać Andrzeja Kmicica, wmówić mu, że działa dla dobra ojczyzny. Radziwiłł zmusza Kmicica do przysięgi na krzyż – wymuszona kłamstwem przysięga na rany Chrystusa jest czymś głęboko bluźnierczym. Ostatecznie Radziwiłł sam zaplątuje się w sieć swoich intryg i kończy osamotniony, porzucony zarówno przez Polaków, jak i Szwedów. Kłamstwa ściągają na niegdyś potężnego arystokratę śmierć w niesławie.
Motyw kłamstwa może być w różnoraki sposób wykorzystywany w literaturze i sztuce. Postać arcykłamcy, szatana, wykorzystywana bywa do obrażenia wad ludzi (Bułhakow) lub do ukazania głębszych prawd metafizycznych (Goethe). Wreszcie kłamcą może być sam człowiek – wówczas figura ta staje się ostrzeżeniem przed czym, do czego może doprowadzić odejście od prawdy (Sienkiewicz).
Tom I Akcja powieści rozgrywa się w Łodzi w latach 80. XIX wieku. Głównym bohaterem jest Karol Borowiecki. Mężczyzna dowiaduje się że spłonęła fabryka Goldberga...
„Konopielka” Edwarda Redlińskiego zaczyna się opisem poranka we wsi Taplary. Poznajemy gospodarstwo Kaziuka głównego bohatera. Okazuje się że w nocy krowa...
Fraszka „Raki” to pozornie hymn na część kobiet. Poeta zaleca służyć im wiernie ponieważ bogate są we wszelkie cnoty – są szczere nie zwracają uwagi...
Część I Akcja powieści rozgrywa się na statku „Nellie” w okolicach Gravesend podczas rejsu po Tamizie. Głównym bohaterem jest marynarz – Charlie...
Streszczenie Akcja powieści toczy się w Paryżu w 1819 roku. Historia rozpoczyna się w podrzędnym pensjonacie pani Vauquer przy ulicy Neuve-Sainte-Geneviève gdzie...
„U wrót doliny” to wiersz Zbigniewa Herberta który dotyka problematyki eschatologicznej. Tekst przedstawia poetycką wizję sądu ostatecznego. Wskazuje...
Pieśń XX („Miło szaleć kiedy czas po temu”) łączy refleksję nad życiem charakterystyczną dla poważniejszych utworów Kochanowskiego z dowcipem i „biesiadnym”...
Dawno temu żył sobie pewien młynarz. Był bardzo bogaty i miał trzech synów między których postanowił podzielić swój majątek. Gdy zmarł jego dwaj...
Streszczenie 1973 Akcja książki zaczyna się 21 marca 1973 r. Pierwszego dnia wiosny narratorka zrobiła coś zupełnie dla siebie - wzorowej uczennicy - niewyobrażalnego:...