Geneza, czas i miejsce akcji
Akcja krótkiej noweli nie ma określonego miejsca ani też czasu. Można mniemać, że czas ten przypada na wiek XIX, natomiast o miejscu wiadomo jedynie, że w pobliżu znajduje się kotłownia, w której pracuje bohater noweli. Utwór ukazał się w roku 1893.
Problematyka
Utwór porusza problematykę, która ma cechy typowe dla pozytywizmu. Widocznym jest życie ludzi biednych, ubogich, z których jedno z nich musi podjąć ciężką i wymagającą pracę. Istotnym elementem utworu jest także więź, która łączy matkę z synem. Gotowa jest ona nie jeść, by tylko jej syn czuł się nasycony i miał siłę do pracy. Wdowa podejmuje także trud szycia, które może przynieść ich rodzinie dodatkowy zarobek.
Dym, który pojawia się w tytule utworu pełni różnorakie funkcje. Wydaje się on być istotą żywą, która posiada określony kształt, widziany przez matkę z okna. Dym to także wyznacznik tego, co dzieje się u jej syna. Może on być łącznikiem pomiędzy pracującym chłopakiem, a tęskniącą matką. W dymie pojawia się także postać syna, który ginie w wypadku podczas pracy. Takie przedstawienie jego losów zwraca także uwagę na trudne, wymagające warunki pracownicze, które nieraz kończą się w tenże sposób.
Bohaterowie
Matka – Wdowa, kochająca swojego syna Marcysia. Obydwoje żyją w ubóstwie, jednak matka dba o posiłki swojego dziecka. Widoczną jest wielka miłość, którą do niego żywi, objawiająca się także w oczekiwaniu i wypatrywaniu oznak jego obecności w dymie. Kobieta jest osobą wierzącą, obowiązkową, troskliwą. Po śmierci syna załamuje się, wypatruje sylwetki dziecka w dymie.
Marcyś – Młody chłopak, który pracuje jako kotłowy. Posłuszny swej matce, darzący ją uczuciem. Pewnego dnia ma przerażający sen. Budzi się zlany potem i zaczyna lękać o swój los. Przeczucie go nie myli. Ginie podczas swej pracy.