Mendel gdański – opracowanie (geneza, czas i miejsce akcji, motywy), problematyka, charakterystyka bohaterów

Geneza, czas i miejsce akcji

Utwór został opublikowany w roku 1890 na łamach „Przeglądu literackiego”. Inspiracją do jego napisania była prośba Elizy Orzeszkowej, która dostrzegała problem Żydów żyjących na ziemiach polskich. Kilka dni z życia żyjącego w stolicy Mendla stały się ilustracją tego złożonego, delikatnego problemu.

Motywy, problematyka

Najważniejszym motywem jest motyw związany z tożsamością Mendla, a mianowicie motyw Żyda. Pokazana jest jego obyczajowość, religijność. Jednak ukazanie tego motywu stanowi wstęp do szerszej problematyki. Żyd mimo że posiada własną obrzędowość, odmienność jest także członkiem społeczności danego miasta i powinien w niej uczestniczyć na równych prawach. Okazuje się jednak to niemożliwym. Przedstawiony w utworze problem zdaje się nie mieć logicznego uzasadnienia. Oto z dnia na dzień szanowany obywatel staje się obiektem ataku. Widoczną jest stereotypizacja jego postaci i wykorzystanie motywu jego pochodzenia w tym kontekście. Żyd staje się obcym, groźnym i posiadającym szereg wad.

Ważnym problemem, który zostaje ukazany jest przywiązanie do ojczyzny, miejsca. Mendel zdaje się być prawdziwym patriotą, miłującym swoje otoczenie. Okazuje się jednak, że to zbyt mało. Jego praca, trud i zaangażowanie są niczym wobec ogromnej siły jaką jest uprzedzenie. Przywiązanie starca i wiara w ideały zostaje zachwiana. Członek społeczności miasta staje się wykluczonym i niezdolnym do miłowania jej w sposób taki jak poprzednio. Obserwacja jego historii nasuwa smutną refleksję – łatwo jest utracić prawdziwie oddanego obywatela, który poniżony jest jedynie przez nieuzasadnione niczym stereotypy.

Charakterystyka bohaterów

Mendel Gdański – Staruszy człowiek, który wspólnie ze swym wnuczkiem zamieszkuje w miejscu gdzie znajduje się także jego zakład introligatorski. Darzy on miłością swoje miasto, jest człowiekiem uczciwym i wierzy też w uczciwość innych. Jednak po wydarzeniach, które mają miejsce w późniejszym czasie, jego miłość ulatuje.
Jakub – wnuczek Mendla, który pada ofiarą wyzwisk, a następnie zostaje raniony.
Zegarmistrz – przybywa poinformować Mendla o tym, że w mieście szykują się do pobicia Żydów. W rozmowie ze starszym człowiekiem przedstawia szereg stereotypów na ten temat. Uznaje go za obcego, mimo że wie o jego pochodzeniu i przywiązaniu do miasta.
Sąsiedzi – gotowi są pomóc Mendlowi i sprawić by rozwścieczony tłum nie uznał go za Żyda.