Streszczenie
Bitwa o Monte Cassino, która toczyła się w dniach 17 stycznia - 19 maja 1944 r., uważana jest za jedno z najbardziej zaciętych i krwawych starć w historii II wojny światowej. Ufortyfikowane na wzniesieniu oddziały niemieckie heroicznie broniły zajmowanych pozycji, skutecznie odpierając kolejne ataki. O zwycięstwie aliantów przesądził dopiero szturm przeprowadzony wiosną 1944, w którym ważną rolę odegrały także oddziały polskie (2 Korpus Polski).
Po przybyciu pod Monte Cassino wojska alianckie zajęły strategiczne pozycje i rozpoczęły przygotowania do szturmu. Wśród żołnierzy był również autor, który regularnie przechadzał się po stanowiskach militarnych, by zasięgnąć różnych informacji. Od sztabu 5 Armii Amerykańskiej otrzymał on z kolei dokumentację przebiegu różnych działań zaczepnych, zdjęcia lotnicze itp.
Styczeń 1944 r. przyniósł pierwsze natarcia sił alianckich. Te poprzedzane były ostrzałami artyleryjskimi. Jednakże nie przynosiły one wymiernych efektów, nawet zdobycie fragmentu wzgórza przez Pułk 135 nie było sukcesem, a to ze względu na ogromne straty poniesione przez aliantów.
W obliczu trudności, na jakie napotkali alianci, w sztabie amerykańskim podjęto nawet decyzję o rozpoczęciu ataków drogą morską. Obszar kontrolowany przez Niemców systematycznie się kurczył. Świadczyć mogło o tym zajmowanie ziemi przylegającej do leżącego na szczycie klasztoru (w promieniu 300 metrów od niego rozciągała się strefa neutralna, przynależna Watykanowi).
Luty był miesiącem, w którym alianci zintensyfikowali swe działania. Przygotowywany szturm poprzedzony został bombardowaniem. Pod gradem pocisków zniszczeniu uległo wiele budynków klasztornych (mnisi opuścili górę), co stworzyło Niemcom możliwość łatwego znalezienia schronienia. Pod szczyt podchodziły kolejne oddziały (m. in. angielskie, indyjskie, nowozelandzkie), lecz wszystkie zmuszone były uznać wyższość przeciwnika.
Reakcją na kolejne niepowodzenia były ze strony aliantów kolejne ostrzały artyleryjskie. Ich szczególne nasilenie odnotowano w marcu, kiedy niemieckie pozycje regularnie ostrzeliwano oraz bombardowano przy użyciu samolotów. Nowe szturmy nie przynosiły jednak efektu. Żołnierzy aliantów skutecznie odpierały salwy karabinów maszynowych, które Niemcy oddawali z ruin klasztoru.
W końcu misja zdobycia klasztoru powierzona została 2 Korpusowi Polskiemu pod dowództwem generała Władysława Andersa (miało to miejsce 21 marca). Operacja „Diadem” rozpoczęła się 12 maja. Chociaż wstępne rozpoznania i analizy nie wróżyły jej sukcesu, dzięki bohaterstwu polskich żołnierzy zakończyła się ona wspaniałym sukcesem. Walki trwały aż siedem dni. Plan strategiczny zakładał odcięcie niemieckich pozycji pośrednich i zdobycie samego klasztoru. Polscy żołnierze heroicznie walczyli z nieprzyjacielem, a kosztem wypełnienia misji i przełamania linii Gustawa była śmierć ok. 1000 Polaków.
Opracowanie
Geneza
Melchior Wańkowicz, który po wybuchu II wojny światowej opuścił Polskę i udał się do Rumunii. Następnie trafił na Bliski Wschód (do Izraela), gdzie prowadził działalność dydaktyczną, korzystając przy tym z wsparcia polskich oddziałów wojskowych. Gdy armia generała Andersa została ewakuowana z ZSRR, połączył się z jej oddziałami i wyruszył na zachód, pracując w charakterze kronikarza korpusu.
II Korpus Polski dotarł do Włoch w grudniu 1943 r., a więc jeszcze przed rozpoczęciem bitwy o Monte Cassino. Kiedy wojska alianckie stanęły pod wzniesieniem, Wańkowicz momentalnie rozpoczął starania o wszelkie informacje, jakie były dostępne. W czasie walk nie pozostawał z boku, ale sam doświadczał wszystkiego, co nie było obce żołnierzom na froncie. W dodatku przeprowadził wiele wywiadów, aby zebrać jak najbardziej szczegółowe dane.
Po zwycięskiej bitwie o Monte Cassino Wańkowicz rozpoczął pracę nad monumentalnym dziełem, jakim była trzytomowa „Bitwa o Monte Cassino”, którą stworzył w latach 1945 - 1946. W Polsce dzieło ukazało się dopiero w 1958, bardzo mocno okrojone przez cenzurę (Wańkowicz wyraził zgodę na ten zabieg - usunięto m. in. fragmenty o tułaczce armii Andersa przez ziemie wschodnie).
„Szkice spod Monte Cassino” są skróconym, koncentrującym się wyłącznie na starciach wydaniem „Bitwy o Monte Cassino”.
Interpretacja
„Szkice spod Monte Cassino” to reportaż, który stanowi wspaniałe udokumentowanie odwagi polskich żołnierzy biorących udział w tytułowej operacji. Opis ich poświęceń, odwagi, jaką przejawiali, oraz determinacji na stałe zadomowił się w kanonie polskiego reportażu, w znacznej mierze przyczyniając się do utrwalenie legendy polskiego Monte Cassino. Jeszcze raz powróciły bowiem wspaniałe historyczne zwycięstwa, po które tak często sięgali twórcy reprezentujący różne dziedziny kultury. Tym razem - po niezwykle trudnym dla całego narodu okresie - polskie wojsko dokonało czegoś niezwykłego, czegoś, co nie udało się innym batalionom zgromadzonym pod Monte Cassino. Nic więc dziwnego, że to wspaniałe zwycięstwo stało się powodem do dumy dla całych generacji.
Upamiętnienie bohaterstwa ściśle wiąże się z budowaniem narodowej dumy. Okupacja niemiecka ponownie osłabiła ducha narodowego, a II wojna światowa zebrała krwawe żniwo wśród polskiej inteligencji. Dlatego kolejny symbol zwycięstwa i siły narodu był czymś niezwykle wartościowym i potrzebnym.
„Szkice spod Monte Cassino” są również zapisem codziennego żołnierskiego życia. Obrazują sytuację na froncie, zmagania z trudną rzeczywistością, trwanie wbrew powszechnej groźbie śmierci.