Vladimir Nabokov to jeden z największych oryginałów i skandalistów literackich XX wieku. Trudno usytuować go wśród innych pisarzy, trudno nawet osadzić go w którejś z narodowych literatur – pisać zaczynał bowiem po rosyjsku, po czym przeszedł na język angielski. Niemniej nawet po tej zmianie sam przełożył swoją najsłynniejszą powieść – „Lolitę” – na rodzimy język. Która „Lolita” jest więc oryginałem, a która przekładem? Również gust literacki Nabokova był niezwykły – Fiodora Dostojewskiego miał za autora tandetnego, cenił za to twórczość Jane Austen. A polityka? Cóż, i tutaj nie da się zakwalifikować nasze pisarza łatwo. Popierał amerykańską interwencję w Wietnamie w czasie, gdy budziła ona oburzenia wielu liberalnych i lewicowych intelektualistów. Równocześnie bardziej konserwatywni odbiorcy uznawali go za autora pornografii. Można chyba śmiał stwierdzić, że Nabokov zawsze szedł własną drogą i wzbudzał olbrzymie kontrowersje. No, może za wyjątkiem środowiska badaczy motyli (lepidopterologów) – wśród nich był bowiem niezmiennie ceniony.
Vladimir Nabokov urodził się w szlacheckiej rodzinie, żyjącej na terenach carskiej Rosji, w 1899 roku. Na skutek rewolucji bolszewickiej on sam i jego bliscy musieli uciekać na zachód. Nabokov żył w Wielkiej Brytanii, Niemczach i Francji, zaś w 1940 roku przeniósł się do Stanów Zjednoczonych. Z wykształcenia filolog, pracował na uniwersytetach, gdzie prowadził zajęcia z języka i literatury rosyjskiej. Angażował się też w działalność kilku muzeów przyrodniczych, zajmując się ukochanymi motylami.
Sukces przyszedł do pisarza, gdy ten był już człowiekiem dojrzałym, zbliżającym się do sześćdziesiątki. Po kilku entuzjastycznych recenzjach, kolejne wydania „Lolity” –początkowo niezauważonej – stały się bestsellerami. Umożliwiło to autorowi przeprowadzkę do Szwajcarii i prowadzenie spokojnego życia. W tym czasie publikował już stosunkowo mało.
Najsłynniejszym dziełem Nabokova jest „Lolita” (1955) – opowieść o toksycznym romansie dorosłego mężczyzny z dwunastoletnią dziewczynką. Z powodu drażliwego tematu powieść uchodziła za dzieło pornograficzne i skandaliczne, niektórzy zarzucali jej pochwałę pedofilii. Wielu krytyków (m.in. Stanisław Lem) zwracało jednak uwagę na groteskowy charakter dzieła, w którym humor miesza się z cierpieniem. Warto też podkreślić, że chociaż narratorem jest wykorzystujący małoletnią mężczyzna, który zresztą nie szczędzi nam opisów swoich fascynacji erotycznych, to ukazany zostaje też ból jego ofiary.
„Lolita” doczekała się dwóch głośnych ekranizacji filmowych, z których pierwsza, z 1962 roku, została wyreżyserowana przez prawdziwego giganta kinematografii, jakim był bez wątpienia Stanley Kubrick. Samo imię głównej bohaterki weszło też do potocznego języka, jako synonim rozbudzonej seksualnie dziewczynki.
Krytycy zwracają uwagę, że być może najważniejszym dziełem Nabokova nie jest jednak „Lolita”, a wydany później „Blady ogień” (1962). Trudno wydać jasną opinię w tej sprawie, bowiem mamy w tym przypadku do czynienia z powieścią wieloznaczną, trudno w interpretacji. Już sama forma książki – poemat napisany przez fikcyjnego poetę i zaopatrzony w przypisy przez fikcyjnego krytyka – jest oryginalna. Nabokov, miłośnik gry w szachy, nie oszczędził krytyków. „Blady ogień” stawia badacza literatury i zwykłego czytelnika przed nie lada wyzwaniem intelektualnym – ale oferuje im też nie lada satysfakcję.
Nabokov zmarł w 1977 roku w Szwajcarii. Kilka jego dzieł zostało wydanych pośmiertnie przez rodzinę pisarza.