W „Piosence o końcu świata” Czesław Miłosz odwołuje się do motywu apokalipsy. Wizje zakończenia dziejów pojawiały się w literaturze od stuleci – autorzy prześcigali się w przywoływaniu coraz bardziej fantastycznych i przerażających obrazów. W tym kontekście utwór polskiego poety wydaje się bardzo oryginalny, bowiem wspomnianych elementów nie ma w nim w ogóle. Zamiast tego autor serwuje nam obraz ostatniego dnia świata, w którym:
Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji,
Rybak naprawia błyszczącą sieć.
Skaczą w morzu wesołe delfiny,
Młode wróble czepiają się rynny
Wszystko jest tak, jak powinno być. Ludzie żyją w sposób, do jakiego przywykli – kobiety spacerują, pijacy nie odmawiają sobie kolejnej butelki alkoholu. Zamiast trąb anielskich usłyszeć można co najwyżej skrzypce, na których ktoś gra, jak co dzień. A którzy czekali błyskawic i gromów, /Są zawiedzeni. Ludzie nie mogą pojąć, że świat nie kończy się w sposób niezwykły, można by rzec – epicki. Na końcu utworu pewien siwy staruszek, który byłby prorokiem, powiada:
Innego końca świata nie będzie,
Innego końca świata nie będzie.
Jak należy rozumieć myśl zawartą w utworze. Przede wszystkim trzeba uświadomić sobie, że powstał on na skutek wojennych przeżyć autora. Miłosz nie musiał sobie wyobrażać końca świata, bowiem na swój sposób ów koniec świata przeżył. Czymże bowiem, jeśli nie końcem świata była dla wielu ludzi II wojna światowa? Zniszczone zostały zwyczaje życiowe wielu osób, w gruzy legły miasta, a miliony ludzi zginęło na frontach i w obozach zagłady. Miłosz sam pisał o tym w „Zniewolonym umyśle”:
Jak dziwnie. Człowiek idzie dalej ulicą i zatrzymuje się przed domem przepołowionym przez bombę. Prywatność ludzkich mieszkań, ich rodzinne zapachy, ich ciepło pszczelego plastra, ich meble przechowują pamięć miłości i nienawiści! A teraz wszystko na wierzchu, dom ukazuje swoją strukturę, nie jest to skała trwająca od wieków: tynk, wapno, cegła, szalowania, a na trzecim piętrze samotna i przydatna chyba tylko dla aniołów biała wanna, z której deszcz wypłucze wspomnienie o tych, co się w niej kiedyś kąpali. Ludzie niedawno jeszcze możni i uwielbiani stracili wszystko, co mieli, idą polami i proszą chłopa o garstkę kartofli […] Później trzeba nabyć nowe przyzwyczajenia. Natykając się wieczorem na trupa na chodniku obywatel dawniej pobiegłby do telefonu, zebrałoby się wielu gapiów, byłyby wymieniane uwagi i komentarze. Teraz wie, że trzeba szybko minąć tę kukłę leżącą w ciemnej kałuży i nie zadawać niepotrzebnych pytań.
Tak więc z perspektywy człowieka „przedwojennego”, lata 1939–1945 uchodzić mogły za prawdziwe piekło. Życie jednak trwało dalej – ludzie starali się zapewnić sobie jedzenie, a nawet – od czasu do czasu – rozrywkę. Owe elementy normalności nadają dodatkowej grozy temu rozpadowi cywilizacji – bo czy nie jest przerażające, że wiele osób zdaje się nie dostrzegać tego, co się dzieje wokoło nich? Miłosz odnosił się do tego fenomenu choćby w wierszu „Campo di Fiori”. Obojętność może być najstraszniejszym elementem zagłady świata.
II wojna światowa skończyła się kilka dekad temu. Ale nadal w wielu zakątkach globu trwają krwawe wojny i dla wielu osób dzisiejszy dzień jest „końcem świata”. Czy my jesteśmy w stanie dostrzec ów apokaliptyczny wymiar codzienności?
Forma utworu (kilka informacji):
-nieregularny układ rymów
-powtórzenie (Innego końca świata nie będzie)
-wyliczenie (Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji,/ Rybak naprawia błyszczącą sieć)