Geneza
Powieść Antoniego Libery „Madame” ukazała się w 1998 roku. Autor wysłał ją na konkurs wydawnictwa Znak, jednak pracował nad nią już od kilku lat. Powieść doczekała się powszechnego uznania krytyki i została przełożona na wiele języków obcych.
Bohaterowie, streszczenie skrótowe
Główny bohater jest zarazem narratorem. Główna część książki opisuje jego licealne perypetie. Dowiadujemy się, że jest osobą bardzo oczytaną i kulturalną. Świetnie zna francuski i angielski, można w nim też poznać konesera muzyki jazzowej. Fascynacją naszego bohatera pozostaje przeszłość – wydaje mu się, że jego czas są szaro-bure i pozbawione wszelkiej oryginalności. Ze wszystkich sił stara się więc organizować wydarzenia, które rozwieją nudę Polski lat sześćdziesiątych – przynajmniej na szkolną skalę. Jednak kolejne przedsięwzięcia artystyczne spalają na panewce, blokowane przez grono pedagogiczne. Bohater dowiaduje się jednak po latach od ucznia swojej szkoły, że stał się – mimo wszystko – swego rodzaju legendą, a o jego wyczynach krążą niezwykłe plotki.
Druga kluczowa postać to tytułowa Madame, dyrektora szkoły. Kobieta ma około trzydziestu lat, jest osobą niezwykle wyrafinowaną, jak na standardy PRL-u. Używa świetnych perfum i doskonale się ubiera. Jest nauczycielką francuskiego. Kobieta staje się obiektem fascynacji głównego bohatera – raczej jednak zagadką, niż miłością. Nauczycielka i młodzieniec toczą ze sobą swego rodzaju grę-flirt. Ostatecznie jednak ich uczucie okazuje się platoniczne, chociaż trwałe – kobieta wyjeżdża z Polski, ale nie zapomina o dawnym uczniu.
Problematyka
„Madame” porusza cały szereg różnorakich zagadnień. Znaczne partie powieści mają wymowę polityczną. Poznajemy na przykład wątek ojca „Madame”, który walczył w hiszpańskiej wojnie domowej i był później prześladowany przez komunistów. Dowiadujemy się o tym, że blizny czasów stalinizmu (odległego o ponad dekadę od czasu akcji powieści) nadal znaczą dusze wielu Polaków. Zarazem powieść stanowi krytykę lat sześćdziesiątych. Chociaż pozbawione terroru poprzedniej epoki, lata rządów Władysława Gomułki naznaczone były wieloma ograniczeniami – o czym dobitnie przekonuje się bohater, próbujący rozwijać działalność artystyczną. Również późniejsza dekada Edwarda Gierka nie zostaje oszczędzona – dowiadujemy się przecież, że bohater działał w opozycji antykomunistycznej.
„Madame” jest też jednak opowieścią o dorastaniu. Obserwujemy głównego bohatera, który rozwija się emocjonalnie i intelektualnie. Na początku książki mamy jeszcze do czynienia z dzieckiem, na końcu to już mężczyzna. Antoni Libera serwuje nam też intrygując rozważania o naturze wspomnień – jak pewne wydarzenia z naszego życia obracają się w prywatne mity i legendy.