Streszczenie
I
Tadeusz Boy-Żeleński pisze „Plotkę o „Weselu” 20 lat po powstaniu dramatu. Jego ambicją nie jest literaturoznawcza analiza dzieła, ale przypomnienie i zachowanie dla potomnych genezy „Wesela”, która, zdaniem autora, w przeciwnym razie zostanie zapomniana.
Dramat Wyspiańskiego był bardzo mocno osadzony w rzeczywistości ówczesnego Krakowa. Autor „Wesela” chciał nawet, aby na teatralnym afiszu widniały nie nazwiska postaci dzieła, ale prawdziwe nazwiska bohaterów (np. pani Domańska zamiast Radczyni). Pisarz w swoim dziele nie tylko nie zacierał związków z prawdą, ale je podkreślał.
Bronowicki dworek w „Weselu” jest niczym Soplicowo w „Panu Tadeuszu” – stanowi wymowny symbol Polski. Sam Żeleński był gościem na weselu Lucjana Rydla, dlatego może dokładnie przedstawić historyczną prawdę.
Dokładnie opisuje miejsce akcji – podkrakowskie Bronowice, którego mieszkańcy, zgodnie z tradycją, zawsze brali śluby w Kościele Mariackim. W 1890 roku w barwnym orszaku weselnym zjawił się na Rynku Włodzimierz Tetmajer, który żenił się z chłopką. Młodzi musieli zmagać się z poważnymi problemami finansowymi. Dopiero po kilku lat udało im się wystawić prosty, skromny dworek. Małżeństwo było udane i przyszło z niego na świat kilkoro dzieci.
II
Ojciec Tetmajera nigdy nie wybaczył mu tego mezaliansu. Włodzimierz i jego rodzina cieszyli się natomiast powszechnym szacunkiem, ciągle odwiedzali ich liczni goście, a sam Tetmajer był członkiem Rady powiatowej i posłem w parlamencie.
Żona Tetmajera miała dwie siostry, z jedną z nich zaręczył się malarz Laveaux, jednak po wyjeździe na studia za granicę zmarł. Drugiej, Jadwidze, oświadczył się Lucjan Rydel. W 1900 roku odbył się ich ślub. Rydel w przeciwieństwie do Tetmajera był typowym pozerem. Uczynił ze swojego związku temat swoich niezbyt dobrych wierszy. Sam słynął z nieznośnego gadulstwa.
Rydel był typowym mieszczuchem i nie umiał odnaleźć się w wiejskiej etykiecie, nieustannie popełniał rozmaite gafy, np. chodził w konkury boso, w marynarce i z zawiniętymi spodniami.
III
Wyspiański przedstawił Pana Młodego w ironiczny sposób. Wesele odbyło się we dworze Tetmajera i trwało 3 dni. Zaproszono całą wieś, znajomych i rodzinę oraz oczywiście całą elitę malarską Krakowa. Wyspiański zaś przez całą noc stał oparty o futrynę drzwi, zamyślony i obserwował zabawę. Włodzimierz Tetmajer jest w „Weselu” wcieleniem polskości, portret Rydla jest ironiczny, Wyspiański podkreślił jego mieszczuchowatość. Dziennikarz (Rudolf Starzewski), redaktor „Czasu”, to człowiek niezwykle inteligentny, polityk o duszy artysty.
Poeta to brat gospodarza, Kazimierz Tetmajer, autor licznych liryków i dramatu „Zawisza Czarny”, miał wyraźną słabość do kobiet. Radczyni to profesorowa Domańska, ciotka Lucjana Rydla, żona lekarza i radcy miejskiego. Były też Zosia i Maryna Pareńskie, córki sławnego lekarza. Haneczka to Hanka Rydlówna, siostra Lucjana.
Postać Racheli została nieco zmieniona, jej pierwowzorem była córka żydowskiego karczmarza, Pepa Singer. Autentyczne były postacie chłopskie: Klimina, Czepiec, „Nos” (malarz Tadeusz Noskowski), w „Weselu” stanowił wcielenie przybyszewszczyzny.
Również zjawy są bardzo dobrze umotywowane w dramacie. Stańczyk np. objawiający się Dziennikarzowi wziął się z obrazu, który wisiał nad łóżkiem Starzyńskiego.
IV
Na postaci zjaw w „Weselu” największy wpływ miało krakowskie malarstwo Jana Matejki, którego Wyspiański był uczniem. Szczególne znaczenie miał Wernyhora, prorok w widzeniu Gospodarza.
Panna Młoda została wiernie odwzorowana. Niestety Rydel próbował ją „podnieść” do swojego poziomu i stała się postacią komiczną. Trzecia siostra, Marysia, była najpiękniejsza często malowali ją wielcy malarze, ale nie miała szczęścia w miłości. Jej pierwszy narzeczony zmarł na suchoty, podobnie jak pierwszy mąż – po roku małżeństwa. Wyszła potem za mąż po raz drugi.
Od pierwszego pojawienia się na scenie dramat osiągnął wielki sukces. Tetmajer i Rydel napisali jednak do Wyspiańskiego listy z wymówkami. Od tego czasu napisano o „Weselu” wiele uczonych traktatów, według Żeleńskiego, jest to jednak dramat, który należy odbierać prosto i bezpośrednio.
Interpretacja
Tadeusz Boy-Żeleński w bardzo lekki i przystępny sposób przedstawia genezę „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. W swoim szkicu skupia się przede wszystkim na relacjach pomiędzy historyczną prawdą, a światem przedstawionym w dramacie. Badacz, który sam był gościem wesela Lucjana Rydla, podkreśla niezwykłą wierność dzieła w stosunku do rzeczywistych wydarzeń. Żeleński uważa, że jest to nie tylko wielki dramat symboliczny o tematyce narodowej, ale także utwór, który bezpośrednio działa na każdego, nawet nieuczonego odbiorcę.
„Plotka o „Weselu” przywraca dziełu Wyspiańskiego jego pierwotną autentyczność, podkreśla artystyczne cechy dramatu: jego doskonałą muzyczność i rytmiczność, wierne odwzorowanie języka ówczesnej inteligencji i chłopów, a także genialne portrety postaci.