Tadeusz Boy-Żeleński - biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Tadeusz Boy-Żeleński urodził się w 1874 roku w Warszawie, w rodzinie o korzeniach szlacheckich. Jego ojciec, Władysław Żeleński, był kompozytorem. W 1892 roku Boy-Żeleński rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W okresie studenckim wykazywał jednak duże skłonności do hazardu i wysokoprocentowych trunków. Z powodu długów był zmuszony skorzystać ze stypendium wojskowego, za które musiał następnie odbyć służbę wojskową w armii austro-węgierskiej.

Po ukończeniu studiów dzięki protekcji dawnego wykładowcy Żeleński otrzymał pracę w Szpitalu Świętego Ludwika w Krakowie. Jednocześnie związał się z krakowską bohemą artystyczną skupioną wokół Stanisława Przybyszewskiego i jego żony Dagny. Bywał zatem w słynnych krakowskich kawiarniach „U Turlińskiego” czy w „Jamie Michalika”.

W 1904 roku Boy-Żeleński ożenił się z Zofią Pareńską, a z tego małżeństwa na świat przyszedł syn Stanisław Żeleński. Podczas stypendium naukowego w Paryżu Boy-Żeleński zainteresował się literaturą francuską. Po powrocie do kraju był zaś jednym z twórców kabaretu Zielony Balonik.

Podczas I wojny światowej twórca otrzymał przydział do służby lekarza kolejowego w wojsku austriackim. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Boy-Żeleński ostatecznie zakończył karierę medyczną i został recenzentem teatralnym w krakowskim „Czasie”. Na początku lat 20. przeniósł się do Warszawy i został kierownikiem literackim Teatru Polskiego. Wybrano go również na członka Polskiej Akademii Literatury. Związał się wówczas z Ireną Krzywicką, z którą prowadził wspólnie prywatną klinikę.

Od początku II wojny światowej Żeleński mieszkał we Lwowie, gdzie na Uniwersytecie Lwowskim kierował katedrą historii literatury francuskiej, a także z inicjatywy władz sowieckich angażował się w działalność propagandową. W lipcu 1941 roku został aresztowany przez wkraczających do Lwowa Niemców i rozstrzelany wraz z grupą polskich profesorów.

Charakterystyka twórczości

Tadeusz Boy-Żeleński był przede wszystkim tłumaczem literatury francuskiej i jej wybitnym znawcą. To jemu zawdzięczamy przekłady Moliera, Balzaca, Stendhala czy Prousta. Ponadto zajmował się działalnością krytycznoliteracką, eseistyczną i publicystyczną. Znamy go również jako poetę-satyryka, Żeleński pisywał bowiem sonety, jednak najbardziej znanym z jego dzieł są „Słówka”.

Można je traktować jako rodzaj kroniki z życia Krakowa początku XX wieku. Jednocześnie jest to satyryczny portret miasta, jego mieszkańców, a przede wszystkim jego artystów. Są również „Słówka” swoistą rozprawą z młodopolską manierą językową. Ważne miejsce zajmuje tu erotyka i walka ze stereotypem cnotliwej kobiety. Boy-Żeleński jawi się nie tylko jako pamflecista, ale posiada również skłonność do celnych aforyzmów („W tym największy jest ambaras, żeby dwoje chciało naraz”).

Spod pióra Boya-Żeleńskiego wyszły świetne, rewizjonistyczne teksty na temat polskich pisarzy: Stanisława Przybyszewskiego (np. „Blaski i cienie”, „Kłamstwo Przybyszewskiego”), biografie Adama Mickiewicza (np. „Brązownicy”) i Aleksandra Fredry („Obrachunki fredrowskie”).