Alicja w Krainie Czarów – opracowanie, problematyka, bohaterowie

Geneza

Lewis Carroll jako wykładowca postrzegany był przez studentów za dość nieporadnego i w sumie nudnego nauczyciela. Mimo to potrafił znakomicie łączyć swe matematyczne zdolności z pisarstwem i pasją fotograficzną. Cechowała go też wybujała wyobraźnia, za pomocą której potrafił jak nikt inny rozbudzać dziecięce fantazje, które następnie dokładnie odtwarzał w swej twórczości. Chęć zrozumienia zasad matematyki i logiki skłaniała go do tworzenia zabawnych gier słownych, a także stosowania w swych utworach humoru językowego.

Inspiracją do napisania „Alicji w Krainie Czarów” stała się podróż jaką odbył wraz ze swym wykładowcą oksfordzkiego kolegium Christ Church i wicerektorem Uniwersytetu Oksfordzkiego – Henrym Georgem Liddellem. Poznał wtedy jego córkę – Alice Liddell, która stała się potem pierwowzorem wymyślonej przez niego bohaterki jednej z jego najbardziej poczytnych książek. Alice miała dwie siostry – Lorine i Edith, które pozowały mu do wykonywanych zdjęć. W trakcie podróży z pannami Liddell, Carroll opowiadał im niezwykłe opowieści, które na prośbę małej Alice postanowił spisać. I tak po dziesięciu latach powstały utwory: „Alicja w Krainie Czarów” i „Po drugiej stronie lustra”.

Po publikacji „Alicji” w 1865 r. Carroll został mocno skrytykowany przez czytelników. Zarzucano mu, że jego utwór jest nonsensowny i brakuje w nim realizmu. Uznano, że przeważa w nim nadmiar abstrakcji. Pozytywnie doceniono jedynie ilustracje Johna Tenniela, które do dziś nieodłącznie towarzyszą kolejnym wydaniom. Mimo tych krytycznych głosów pisarz zdecydował się w 1866 r. wydać kontynuację i zabrał się do pisania książki „Po drugiej stronie lustra”. W 1871 r., gdy ukazała się pierwsza część – „Alicja w Krainie Czarów” zyskała już głosy uznania czytelników. Doceniono zwłaszcza to, że Carrollowi udało się połączyć wyrafinowaną logikę z elementami satyry społecznej, a także czystej fantazji. Dzięki temu książkę uznano za klasyczną lekturę nie tylko dla dzieci. Tym razem krytycy docenili zwłaszcza talent, który spotkał się z przychylnymi opiniami wielu autorów i filozofów (w tym m. in. Jamesa Joyce’ a).

W 1881 r. Carroll postanowił już poświęcić się wyłącznie pisarstwu. Publikował jeszcze wiersze i utwory dla dzieci, ale żadne z tych dzieł nie było w stanie przebić najsławniejszej z jego pozycji, jaką bez wątpienia była „Alicja w Krainie Czarów”.

Czas i miejsce akcji

Czas i miejsce akcji funkcjonują w powieści na dwóch płaszczyznach. Akcja realnych wydarzeń toczy się na angielskiej prowincji początku lat 60 – tych XIX w. Tytułowa Alicja spędza tu letnie popołudnie w towarzystwie swej siostry. Fantastyczne zdarzenia rozgrywają się natomiast w Krainie Czarów, do której prowadzi Królicza Nora. W Krainie tej bohaterka przenosi się co cudownego, rajskiego ogrodu, który zamieszkuje cała masa nierealnych stworzeń. Prawa czasu i logiki przestają tu mieć jakiekolwiek znaczenie. Czas jest pozbawiony zasad linearności – trudno więc go bliżej dookreślić. Tak naprawdę przygody bohaterki są wytworem jej wybujałej wyobraźni i krótkiej drzemki.

Problematyka

Autor przystępując do pisania „Alicji” starał się wykreować cudowny, bajkowy acz nierealny świat, w którym nie obowiązują żadne prawa fizyki i logiki. Chciał w ten sposób odtworzyć świat dziecięcych marzeń, snów i fantazji.

Bohaterowie tego świata ukrywają się pod alegorycznymi postaciami zwierząt i groteskowych kreatur, tak jak jest to w przypadku chociażby karcianej pary królewskiej. W ten sposób wyraziście i ostro zarysowani bohaterowie doskonale współgrają z naiwnością i prostotą, jakie cechują świat dzieci. Jednocześnie autorowi udało się zminimalizować znaczenie zasad i konwenansów świata dorosłych.

Za sprawą tej groteskowej kreacji autorowi w przemyślny sposób udało się obnażyć karykaturę swoich czasów, a także ośmieszyć i wytknąć jego pozoranctwo, bufonadę, sztuczność i małostkowość (za drobne przewinienia Królowa skazywała na ścięcie głowy).

Alicja, którą cechuje odwaga i rozsądek, jako jedyna potrafi właściwie zareagować na rozgrywającą się na jej oczach maskaradę. Biorąc w obronę gwardzistę, naraża się wprawdzie na niebezpieczeństwo, ale z drugiej strony przyczynia się tym samym do zdemaskowania obłudy i fałszu, jakie zdominowały życie na królewskim dworze. Alicja nie boi się też odsłonić prawdy, że królewska para to tylko zwyczajne karty do gry.

Powieść można odczytywać zatem w dwóch wymiarach – jako fantazyjną baśń dla dzieci, ale również jako alegorię świata dorosłych. Utwór stanowi też pochwałę dziecięcej wyobraźni i rozsądku, które uosabia postać rezolutnej, asertywnej i mądrej dziewczynki.

Opisy bohaterów

Alicja – siedmioletnia, rezolutna dziewczynka; główna bohaterka utworu. Alicja kieruje się w swym działaniu rozsądkiem – wierzy w prawa i zasady porządkujące świat. Jest współczująca i bardzo wrażliwa na krzywdę innych (pomoc gwardziście, której udziela mu z narażeniem własnego życia). Cechuje ją ogromna ciekawość świata (podąża za Białym Królikiem i wkracza do fantastycznej krainy, w której pełno przejść i korytarzy). Dziewczynka jest bardzo odważna i nie boi się nowych wyzwań. Wizyta w Krainie Czarów sprawia, że musi skonfrontować swe niewinne, dziecięce spojrzenie na świat z realiami i zasadami panującymi w świecie dorosłych. Bohaterka była życzliwie i przyjaźnie nastawiona do innych. Była ciepła i pełna optymizmu – nie zrażały ją trudności, jakie spotykała na swej drodze. Alicja została zaproszona na dziwny podwieczorek, gdzie wszyscy pili herbatę. Okazało się, że bohaterowie utknęli w czasie, co miało być karą za to, że kiedyś zabili czas. Odwagi bohaterki dowodzi też fakt, że była w stanie przeciwstawić się okrutnej i bezwzględnej Królowej Kier, a także wytknąć jej cały absurd i bezsensowność procesu. Z całą pewnością Alicję cechowała też wybujała wyobraźnia, bo to za jej sprawą przeniosła się do tak fantastycznej, baśniowej krainy.

Biały Królik – zwierzę zamieszkujące w Krainie Czarów. Jest przewodnikiem Alicji, która za nim podąża i w końcu wpada do jego nory wypełnionej niezliczoną ilością korytarzy. Królik jest bardzo ważnym bohaterem powieści. Cechuje go bojaźliwość i jest wielkim tchórzem. Nerwowo spogląda na zegarek i nieustannie jest przestraszony. Ma też maniakalne przyzwyczajenia i potrafi być agresywny – cały czas poniża i wykorzystuje Billa. Manipuluje też innymi dla swoich korzyści. Podczas procesu jest heroldem. Biały Królik posiada cechy charakteru lorda Derby. Na końcu książki zachodzi w nim przemiana – podczas procesu potrafi zdobyć się na odwagę. Postać Białego Królika wyraźnie kontrastuje z odważną i rezolutną Alicją, co stanowi jednak istotny walor utworu.

Królowa Kier – władczyni Krainy Czarów. Jest apodyktyczna i cały czas się awanturuje. Nigdy nie cofa swych decyzji. Królowa zarządza ścinanie głów nawet za najmniejsze przewinienia czy przejawy buntu. Chcąc nadal uchodzić za potężną, nieprzejednaną władczynię robi wszystko, by podwładni byli jej całkowicie posłuszni. Dlatego tym większym ciosem jest dla niej to, że mała dziewczynka była w stanie przeciwstawić się jej nakazom i wytknąć jej błędy.

Król Kier – władca Krainy Czarów. Jest pantoflarzem całkowicie poddanym bezwzględnej Królowej. Ogólnie jest nie lubiany i nie potrafi walczyć o swoje racje. Brakuje mu odwagi i bezwzględności, dlatego wycofuje swe rozkazy. Król i Królowa Kier noszą w sobie rysy państwa Liddell.

Kot – Dziwak z Cheshire – jest ważnym bohaterem utworu, ale nie ma rzeczywistego odpowiednika. Jest gadułą i wiecznie uśmiechniętym dowcipnisiem. Cechuje go indywidualizm i trzeźwe myślenie, które pozwalają mu formułować logiczne wnioski. W ten sposób wyjaśnia Alicji szaleństwo i niesamowitość Krainy Czarów. Kotu nie można było całkowicie ufać, bo potrafił być bardzo niebezpieczny. Umiał przepowiadać przyszłość i znał odpowiedzi na wiele zagadek. Za swój indywidualizm i odważne głoszenie swych poglądów zostaje w końcu ukarany przez ścięcie głowy.

Księżna – brzydka i próżna kuzynka Królowej. Początkowo jest nieprzychylnie nastawiona do Alicji, ale później się to zmienia i staje się wobec niej czuła. W domu Księżnej przygotowywano rozmaite eliksiry.

Pan Gąsienica – stworzenie zamieszkujące Krainę Czarów. Pali fajkę wodną i jest bardzo niemiły dla Alicji. Podsuwa jej pomysł eksperymentowania z różnymi częściami grzyba (na którym siedział), by mogła zmieniać swój rozmiar.

Zwariowany kapelusznik – nieprzyjazny kapelusznik, który żyje w ciągłym czasie herbacianego spotkania. Razem z Marcowym Zającem ciągle spożywają podwieczorek. Cechuje go ekscentryczne zachowanie, a także wyszukane wypowiedzi. Cały czas się uśmiecha i dziwnie sią zachowuje. Pierwowzorem dla tego bohatera była najprawdopodobniej postać oxfordzkiego meblarza – Theophilusa Cartera.

Szarak Bez Piątej Klepki – jest członkiem kompanii herbacianej (osób, które utknęły w czasie podczas spotkania na herbatę). Cieszy go frustracja i zmartwienia Alicji.

Suseł – on również należy do kampanii herbacianej. Wspólnie ze Zwariowanym kapelusznikiem i Szarakiem Bez Piątej Klepki wciąż pije herbatę, będąc uwięzionym w czasie. Siedzi przy stole w półśnie.

Smok – jest na usługach Królowej. Od razu zaprzyjaźnia się z Alicją i eskortuje ją do Niby - Żółwia.

Niby–Żółw – jest przyjaźnie nastawiony do Alicji. Jest bardzo smutny i cechuje go sentymentalizm. Wciąż z rozrzewnieniem wspomina swą przeszłość. Alicji opowiada swą przerażającą historię. Niegdyś był prawdziwym żółwiem, ale któregoś dnia przemienił się w karykaturę żółwia połączonego z cielęciem. Choć żyje w lekki sposób, nigdy nie zapomniał o swej tragedii.

Mysz – Alicja z nią jako pierwszą rozmawia zaraz po wkroczeniu do Krainy Czarów. Opowieść Alicji o swym kocie Jacku bardzo ją przeraża. Kiedy opowieść Myszy o prześladowaniu jej przez koty zostaje przerwana, ta urażona odchodzi.

Gołąb Dodo – stworzenie z Krainy Czarów. Posługuje się wyszukanym językiem nie przystającym jednak do baśniowej rzeczywistości. Inne zwierzęta zarzucają mu, że nie rozumie znaczenia wypowiadanych słów. Gołąb zachęca pozostałe zwierzęta, by wzięły udział w wyścigu. Gołąb stanowi karykaturę samego Carrolla.

Kaczor – do jego kreacji posłużyła postać wielebnego Duckwortha, na co wskazuje jego nazwisko.

Bill Jaszczurka – jego pierwowzorem był Benjamin Disraeli – sławny polityk związany z lordem Derby. Biś był sługą Białego Królika. Podczas procesu pełni funkcję ławnika. W oczach innych zwierząt uchodzi za nieudolnego i niezaradnego głupca.