Modernizm – charakterystyka, założenia, przedstawiciele, przykłady

Pojęcie „modernizm” kojarzy się z nowoczesnością – przez podobieństwo chociażby do angielskiego słowa modern. Jednak termin ten odnosi się do prądu w literaturze i sztuce, który występował na przełomie XIX i XX wieku. W Polsce prąd modernistyczny jest też nazywany Młodą Polską. W wielu krajach występują odmienne nazwy (Niemcy – Jugendstil, Austria – Die Secession, Francja – L'art nouveau). Twórczość modernistyczna narodziła się pod wpływem poczucia kryzysu – artyści czuli, że zasady moralne zostały wypaczone, a sztuka zbyt często służy przyziemnym celom. Ich zdaniem pozytywistyczne dążenie do kierowania się wyłącznie rozumem nie dało społeczeństwu żadnej korzyści. Cechującą artystów modernistycznych postawę niewiary we wszelkie ideały określa się mianem dekadentyzmu. Artyści pragnęli także „oczyścić” sztukę – sprawić by była celem samym w sobie, nie służyła propagowaniu zasad moralnych czy ideałów pozytywistycznych. Moderniści manifestowali chęć uprawiania „sztuki dla sztuki” (franc. l'art pour l'art).

Twórcy różnych dziedzin (literatury, malarstwa, rzeźby i innych) sprzeciwiali się naturalistycznemu przedstawianiu rzeczywistości. Pragnęli w swoich dziełach pokazywać swoją pełną sprzeczności psychikę. Środkiem, który doskonale wyrażał złożoność przeżyć człowieka, dwuznaczność i niepewność był symbol. Dzieła oparte o treści symboliczne były tajemnicze i niepokojące, a tym samym, zdaniem modernistów, najlepiej przedstawiały niemożliwą do uchwycenia prawdę o świecie. Najważniejsze stały się gwałtowne uczucia jednostki posiadającej wiele pragnień i skazanej na bolesną egzystencję. Twórców modernistycznych interesowało to, co najbardziej niezwykłe i niecodzienne: legendy, baśnie, mitologie, lecz także zagadka śmierci i wielkiej miłości. Sami chcieli szokować przedstawicieli mieszczeństwa, żyjących w hipokryzji. Artyści (tzw. cyganeria) często prowadzili kontrowersyjny tryb życia, tworzyli w tętniących nocnym życiem kawiarniach. Czerpali inspirację z pism filozofów takich jak Arthur Schopenhauer, Fryderyk Nietzsche czy Henri Bergson.

Okres modernizmu czyli Młodej Polski był wyjątkowo płodnym okresem dla polskiej kultury. Tworzyli między innymi Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer czy Władysław Reymont. Niezwykle ciekawymi osobowościami tego czasu byli Stanisław Przybyszewski czy Stanisław Wyspiański – autor dramatów, poeta, architekt, malarz, grafik, a także...projektant mebli.

Nurty malarskie modernizmu były bardzo zróżnicowane, lecz bez wątpienia wszystkie cechuje bardzo duża ekspresja i odejście od realizmu. Można wymienić kierunki takie jak impresjonizm, ekspresjonizm czy symbolizm.