„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej to powieść gloryfikująca narodową tradycję. Kult przeszłości, zarówno tej bardzo odległej, niemal mitycznej, jak i bliższej, współtworzy klimat całej książki i stanowi istotną płaszczyznę znaczeniową dzieła. Jakie postawy wobec narodowej tradycji reprezentują bohaterowie powieści?
Zasadniczo można podzielić je na dwie grupy, są to mianowicie pragmatyzm i romantyzm – dwa światopoglądy obecne w polskiej historii od końca XVIII wieku, a więc od czasu utraty przez Polskę niepodległości. Postawa pragmatyczna zakłada, że tradycja narodowa, a zwłaszcza suwerenność kraju nie należą do najważniejszych wartości. Nie należy podejmować walki, jeśli nie sprzyjają ku temu okoliczności, a w podejściu do sprawy narodowej najistotniejszy jest realizm. Pragmatyści uważają, że Polak powinien nauczyć się funkcjonować w warunkach niewoli i dbać jedynie o pomnożenie własnego majątku oraz osobisty rozwój.
Przykładem takiej postawy jest zachowanie hrabiego Darzeckiego czy Zygmunta Korczyńskiego. Zygmunt jest człowiekiem światowym, wykształconym za granicą i przyzwyczajonym do życia w luksusie. Czuje się on przede wszystkim obywatelem Europy, a nie Polakiem. Zupełnie nie rozumie przywiązania własnej matki do rodzinnej ziemi i poświęcenia ojca, który zginął w powstaniu styczniowym. Dla Zygmunta Litwa jest krainą zacofaną i obcą; marzy natomiast o wyjeździe do Florencji lub Paryża. Młody arystokrata postrzega narodową tradycję wręcz jako obciążenie, przez zaangażowanie ojca w powstanie jego majątek został bowiem uszczuplony, co uniemożliwia mu korzystanie ze wszystkich dostępnych przyjemności. Bardziej niż dziedzictwo narodowe interesują go aktualne trendy mody, puste romanse i kiepska sztuka.
Odmienna od pragmatyzmu postawa romantyczna z kolei zakłada wielki szacunek dla narodowej tradycji i dowartościowuje walkę o wolność. W okresie powstania styczniowego romantyczne podejście prezentują wszyscy Korczyńscy i Bohatyrowicze. Podczas powstańczych walk ginie Andrzej Korczyński, a Dominik dostaje się do niewoli. W mogile spoczywa również ojciec Janka Bohatyrowicza, Jerzy.
Szacunek dla narodowej tradycji uwidacznia się między innymi w kulcie zbiorowego grobu poległych. Wielką czcią otacza go pani Andrzejowa, Anzelm Bohatyrowicz, a także Benedykt. Mogiła jest wymownym symbolem wiary i nadziei Polaków na odzyskanie wolności. Z tego powodu Korczyński pomimo trudnej sytuacji finansowej odrzuca możliwość sprzedaży lasu, gdzie znajduje się grób powstańców. Gest ten stanowi wymowną oznakę zwycięstwa romantyzmu nad pragmatyzmem.
Tradycja narodowa trwa przekazywana z pokolenia na pokolenie w postaci pamięci o przeszłości. Najważniejszą rolę w jej kultywowaniu odgrywa rodzina. Tradycja narodowa jest silnie sprzężona z tradycją rodową, czego symbolem są w powieści dwie mogiły: Jana i Cecylii (protoplastów Bohatyrowiczów) oraz mogiła powstańców.
Warto również podkreślić, że częścią narodowej tradycji jest w „Nad Niemnem” również bogactwo obyczajów ludowych. Barwność zaścianka Bohatyrowiczów, jego nobilitacja przez autorkę wyraźnie wskazują na konieczność kultywowania rodzimych zwyczajów i obrzędów. Przechowują one bowiem prawdę o przeszłości i są kluczem do polskiej kultury.
Drogi Mateuszu piszę do Ciebie ponieważ wiem że są wakacje i masz dużo czasu. A ja chciałbym zachęcić Cię do tego byś podczas ich trwania przeczytał jakąś ciekawą...
Jest wiele zawodów które mnie interesują istnieje wiele rzeczy które wydają mi się warte spróbowania. Jednak najbardziej chciałbym zostać nauczycielem....
Obraz Piekła w „Boskiej Komedii” Dantego jest bardzo wymowny i silnie alegoryczny. W toku narracji dowiadujemy się że Piekło powstało w momencie strącenia Lucyfera...
„Chłopi” Władysława Reymonta posiadają wiele cech impresjonistycznych. Impresjonizm to kierunek wywodzący się z malarstwa powstały w drugiej połowie XIX wieku....
Ludzie mawiają często że trzeba wielu lat by nauczyć się czym jest życie. Starsi ludzie wspominają że prawdę o świecie poznali podczas wojny zaś wiele osób...
Sformułowanie „teatr absurdu” zawdzięczamy angielskiemu badaczowi Martinowi Esslinowi. W eseju o takim tytule opublikowanym w 1960 roku wskazał wyróżniki...
Większość uczniów marzy o długich i słonecznych dniach wolnych od szkoły oraz… o idealnym nauczycielu. Jaki powinien on być czym powinien się odznaczać...
„Granica” Zofii Nałkowskiej jest powieścią o kompozycji retrospektywnej. Tragiczny koniec kariery obiecującego Zenona Ziembiewicza staje się w dziele punktem...
Poszukiwanie szczęścia to jedno z najważniejszych zadań stojących przed człowiekiem. Chyba każdy chciałbym prowadzić dobre i miłe życie – nie ma się więc co...