W całej twórczości Elizy Orzeszkowej niezwykle istotne miejsce zajmuje kwestia kobiecej emancypacji. Sztandarowym przykładem jest w tym względzie „Marta”, ale problem ten pojawia się również w takich powieściach, jak „Cham” czy „Nad Niemnem”. Jakie portrety kobiet stworzyła zatem autorka w ostatniej z wymienionych powieści?
Gdyby pokusić się o formułę generalizującą metodę tworzenia kobiecych postaci w „Nad Niemnem”, trzeba by powiedzieć, że Orzeszkową wyraźnie interesują kobiety samodzielne. Często są to kobiety świadomie wybierające samotność i dobrze radzące sobie bez męskiej pomocy. Najlepszym przykładem jest tu pani Andrzejowa Korczyńska, wdowa po powstańcu styczniowym, która po śmierci męża odrzuca wszystkie matrymonialne propozycje i sama zajmuje się zarządzaniem majątkiem oraz wychowaniem syna. Co więcej, można wnioskować, że bardzo dobrze odnajduje się ona w tej samodzielnej roli, należy bowiem do kresowej elity. Pani Andrzejowej nie tylko udaje się zachować rodową ziemię, ale także świetnie wykształcić syna i zadbać o jego materialną przyszłość.
Kolejną samotną kobietą jest w powieści Marta Korczyńska, krewna Benedykta. To ona organizuje codzienne funkcjonowanie dworu w Korczynie. Dba o czystość, uczestniczy w przygotowywaniu posiłków, organizuje przyjęcia i dogląda całego gospodarstwa. Marta w przeszłości odrzuciła oświadczyny Anzelma Bohatyrowicza, ponieważ wstydziła się wyjść za schłopiałego, ubogiego szlachcica. Nie wiedziała wówczas, że wybiera samotność na całe życie. Przyjmuje jednak z godnością swój los, a w dojrzałym już wieku podejmuje decyzję o przeprowadzce do Bohatyrowiczów.
Justyna Orzelska z kolei to również kobieta samotna. Akcja powieści rozpoczyna się w momencie, gdy dziewczyna ma 24 lata, a warto pamiętać, że pod koniec XIX stulecia był to wiek ocierający się o staropanieństwo. W przeszłości Orzelska zawiodła się w miłości - została uwiedziona i porzucona przez Zygmunta Korczyńskiego. Mimo tych przeżyć i braku majątku Justyna nie staje się wyrachowaną osobą i odrzuca oświadczyny arystokraty Teofila Różyca. Warto podkreślić, że bogate zamążpójście w czasach, kiedy toczy się akcja powieści, oznaczało dla kobiety zabezpieczenie bytu materialnego.
Trzeba pamiętać, że kobiety nie mogły wówczas swobodnie podejmować pracy zarobkowej ani korzystać z praw publicznych. Dopiero w tym kontekście odważna i samodzielna decyzja Justyny, żeby pójść za głosem serca a nie rozumu, zyskuje wymiar wyjątkowy. Orzelska przyjmuje oświadczyny ubogiego Janka Bohatyrowicza i wybiera ciężką pracę zamiast życia w luksusie.
Warto zwrócić uwagę, że wyraźna samotność kobiet w „Nad Niemnem” jest wynikiem określonej sytuacji politycznej. W powstaniu styczniowym zginęło bardzo wielu mężczyzn, a jeszcze więcej zostało zesłanych na Sybir. Powstało wówczas szczególne zjawisko społeczne – osamotnienie kobiet, które zmuszone były samodzielnie radzić sobie w codziennym życiu. Dla tamtych czasów bardzo charakterystyczne było nie tylko wdowieństwo, ale również staropanieństwo, zabrakło bowiem mężczyzn, z którymi kobiety mogłyby założyć rodziny.
Paradoksalnie jednak sytuacja taka przyspieszyła procesy emancypacyjne. W Polsce kobiety usamodzielniły się znacznie szybciej niż w krajach Europy zachodniej. Orzeszkowa dostrzega ów podskórny nurt historii. Autorka pokazuje, że polskie dzieje to nie tylko wielkie czyny będące dziełem mężczyzn, ale również kobieca codzienność oraz troska o byt i przetrwanie.
Drogi Mateuszu piszę do Ciebie ponieważ wiem że są wakacje i masz dużo czasu. A ja chciałbym zachęcić Cię do tego byś podczas ich trwania przeczytał jakąś ciekawą...
Jest wiele zawodów które mnie interesują istnieje wiele rzeczy które wydają mi się warte spróbowania. Jednak najbardziej chciałbym zostać nauczycielem....
Obraz Piekła w „Boskiej Komedii” Dantego jest bardzo wymowny i silnie alegoryczny. W toku narracji dowiadujemy się że Piekło powstało w momencie strącenia Lucyfera...
„Chłopi” Władysława Reymonta posiadają wiele cech impresjonistycznych. Impresjonizm to kierunek wywodzący się z malarstwa powstały w drugiej połowie XIX wieku....
Ludzie mawiają często że trzeba wielu lat by nauczyć się czym jest życie. Starsi ludzie wspominają że prawdę o świecie poznali podczas wojny zaś wiele osób...
Sformułowanie „teatr absurdu” zawdzięczamy angielskiemu badaczowi Martinowi Esslinowi. W eseju o takim tytule opublikowanym w 1960 roku wskazał wyróżniki...
Większość uczniów marzy o długich i słonecznych dniach wolnych od szkoły oraz… o idealnym nauczycielu. Jaki powinien on być czym powinien się odznaczać...
„Granica” Zofii Nałkowskiej jest powieścią o kompozycji retrospektywnej. Tragiczny koniec kariery obiecującego Zenona Ziembiewicza staje się w dziele punktem...
Poszukiwanie szczęścia to jedno z najważniejszych zadań stojących przed człowiekiem. Chyba każdy chciałbym prowadzić dobre i miłe życie – nie ma się więc co...