Rozmowa Benedykta Korczyńskiego z synem stanowi jedną z istotniejszych scen w powieści „Nad Niemnem”, ponieważ wyraźnie pokazuje konflikt pokoleń, będący jednym z najbardziej znaczących problemów dzieła Elizy Orzeszkowej. Benedykt Korczyński jest przedstawicielem generacji, której młodość przypadła na okres powstania styczniowego, jeden z najtragiczniejszych zrywów narodowościowych w polskiej historii. Pokolenie to niewątpliwie przeżyło dotkliwą klęskę młodzieńczych ideałów.
Powstanie zostało brutalnie i krwawo stłumione, a wraz z nim pogrzebano nadzieje na odzyskanie niepodległości. Co więcej, na Polaków spadły dotkliwe represje: konfiskaty majątków, zsyłki na Sybir, długoletnie kary więzienia i wyroki śmierci. Klęską okazała się również powstańcza idea zbratania szlachty z ludem. Carat uprzedził bowiem powstańczy rząd i pierwszy wydał dekret o uwłaszczenie ziemi, co zniechęciło chłopów do walki.
Korczyński to człowiek, który doświadczył tych konsekwencji narodowego zrywu. Jego ukochany brat Andrzej zginął w powstaniu, a rodzinny majątek został obłożony dotkliwymi karami. Pogrążony w ciężkiej pracy Benedykt z trudem zachował ziemię; skupił się na utrzymaniu za wszelką cenę rodzinnego dziedzictwa, a prosty lud, w którym niegdyś pokładano nadzieję, zaczął mu się wydawać jedynie pazernym chłopstwem, pragnącym wydrzeć dla siebie jak najwięcej ziemi.
Witold udaje się do ojca, by przekonać go do odstąpienia od kary sądowej, jaką Bohatyrowicze mają zapłacić Korczyńskiemu. Początkowo nie rozumie on podejścia Benedykta do ludu. Sam wygłasza liczne pozytywistyczne hasła, uważa, że tylko praca nad oświeceniem chłopów i dążenie do równości są nadzieją na przyszłość. Posuwa się nawet do zarzucenia ojcu całkowitej obojętności wobec ziemi i ludu, a następnie w rozpaczy chce popełnić samobójstwo.
Korczyński w płomiennej przemowie syna dostrzega jego autentyczne przywiązanie do wzniosłych idei. To powoduje, że do Benedykta wracają wspomnienia z młodości. Wyznaje Witoldowi, że sam przecież był w przeszłości najgorętszym orędownikiem idei zbratania z ludem:
I w naszych ustach – mówił dalej – brzmiało niegdyś hasło poety: „Młodości! Ty nad poziomy ulatuj!”, i myślmy latali na mleczne drogi, i w blaski jutrzenki i w ognie ofiary! Ten lud… To wasze bożyszcze… Boże wielki! tożeśmy się ku niemu jak szaleńcy rzucili, jak w słońce w niego wierzyli, jak w zbawienie zapatrzyli, na rękach prawie podnieść go usiłowaliśmy, dobro nasze i samych siebie słaliśmy przed nim…
Korczyński nazywa słowa Witolda „powracającą falą” i przyznaje, że na nowo obudziły jego stracone nadzieje. Przez lata czuł się bowiem osamotniony, nie mógł z nikim szczerze porozmawiać o klęsce, której doświadczył. W powieści pojawia się dyskretna wzmianka sugerująca, że Korczyński opowiada Witoldowi całą historię powstania, śmierci brata i późniejsze smutne losy rodziny.
Między ojcem i synem dochodzi do ogromnego wylewu uczuć. Okazuje się, że dwa różne pokolenia: romantyków i pozytywistów mają wspólny nadrzędny cel: działanie na rzecz dobra własnego narodu. Orzeszkowa opowiada się zatem za syntezą obu tych światopoglądów: umiłowania pracy, oświecenia ludu, ale też za silną wiarą w możliwość odzyskania państwowego bytu. Wyrazem tej ostatniej jest finał rozmowy Korczyńskiego synem: obaj uznają, że udadzą się wspólnie na powstańczą mogiłę.