„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej nie jest typową powieścią tendencyjną, jak np. inna książka pisarki pt. „Marta”. Można jednak wskazać w tym dziele cechy charakterystyczne dla tak zwanej powieści z tezą.
Po pierwsze, w zarysie „Nad Niemnem” widać wyraźny projekt ideologiczny, przyświecający wymowie całej książki. Jest nim mianowicie swoista synteza dwóch tradycji: romantycznej i pozytywistycznej. Wymowny symbol owego połączenia stanowi obecność w powieści dwóch mogił: Jana i Cecylii, odwołującej się do pozytywistycznego kultu pracy, oraz mogiły powstańczej, oznaczającej ideał walki o wolność.
Obie te wartości znajdują w powieści szersze reprezentacje. Praca stanowi tu drogę do realizacji jednostki (dzięki niej Justyna odnajduje swoje życiowe powołanie) oraz przyczynia się do dobra ogółu (praca Bohatyrowiczów, Witolda czy Benedykta). Romantyczna idea buntu, a przede wszystkim walki o wyzwolenie kraju spod jarzma zaborców, wydaje się w powieści mniej wyraźna ze względu na ograniczenia cenzuralne i język więzienny, którym posłużyła się pisarka.
Po drugie, w „Nad Niemnem” mamy do czynienia z charakterystycznym dla powieści tendencyjnej dość wyraźnym podziałem bohaterów na pozytywnych i negatywnych. Czytelnik raczej pejoratywnie będzie zatem oceniał niemal wyjętego z żurnala Zygmunta Korczyńskiego, kosmopolitę i salonowego lwa czy Teofila Różyca, zepsutego światowym życiem narkomana. Przychylne uczucia wzbudzają natomiast Marta Korczyńska, Witold, większość Bohatyrowiczów oraz Justyna Orzelska. Z drugiej strony jednak wszyscy bohaterowie posiadają rozbudowane rysy psychologiczne i trudno określić ich jako papierowych i pomyślanych jedynie jako ilustracje określonej tezy, zwłaszcza jeśli chodzi o postać Benedykta Korczyńskiego.
Niewątpliwie pojawia się jednak w „Nad Niemnem” inna cecha powieści tendencyjnej, a mianowicie obecność w narracji dyskursu publicystycznego. W usta Witolda Korczyńskiego Orzeszkowa wyraźnie wkłada bowiem typowe pozytywistyczne hasła pracy u podstaw i pracy organicznej.
Pomimo obecności w „Nad Niemnem” wskazanych cech trudno jednak określić książkę jako powieść tendencyjną, ponieważ nie została ona podporządkowana jedynie doraźnym celom, prezentuje bogaty obraz epoki oraz rozbudowane portrety bohaterów.
Leżałem na szpitalnym łóżku i wpatrywałem się w biały sufit i wiszące na nim lampy. Wokół mnie było sporo zamieszania lekarze i pielęgniarki biegali...
Świat przedstawiony „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza został stworzony z niebywałą wręcz precyzją. Autor zadbał nie tylko o uwzględnienie w swym dziele...
„Ferdydurke” jest powieścią przesyconą groteską. Przejawia się ona zarówno w fabule utworu jak i w sposobie jej prezentacji a więc konstrukcji języku...
Cechy opis założenia Rokoko było kierunkiem którego przejawy widoczne były zarówno w literaturze jak i w sztuce. Jego pojawienie się datowane jest na koniec...
Scena VI trzeciej części „Dziadów” Adama Mickiewicza nazywana jest „Snem Senatora”. Rozgrywa się ona we wspaniałym pokoju sypialnym a nad głową...
Behawioryzm to nurt psychologii popularny w pierwszej połowie XX wieku. Zwolennicy behawioryzmu krytykowali wcześniejszą psychologię i psychoanalizę jako coś nienaukowego....
Uczniowie uważają wakacje za najweselszy okres roku. Nie ma lekcji i możemy wylegiwać się do późna w łóżku. Lub wręcz przeciwnie – od rana jeździć...
„Nad Niemnem” prezentuje interesujący i rozbudowany obraz polskiego społeczeństwa lat 80. XIX wieku. Eliza Orzeszkowa skupia się przede wszystkim na ziemiaństwie...
Stałam na przystanku tramwajowym cała mokra od deszczu i choć był dopiero ranek już wiedziałam że to będzie najgorszy dzień w moim życiu. Za chwilę miała się zacząć...
