Józef Wybicki należy do wyjątkowych postaci polskiego panteonu narodowego. „Mazurek Dąbrowskiego”, którego był autorem, stał się hymnem Rzeczypospolitej i nie będzie przesadą stwierdzenie, iż zna go każde polskie dziecko. Mimo popularności utworu, często nie zwraca się uwagi na niezwykły życiorys jego autora. A koleje jego losów budzą skojarzenia raczej z sensacyjnymi filmami, niż patriotycznymi akademiami ku czci.
Wybicki urodził się w Będominie w 1747 roku. Osierocony w młodym wieku, znalazł się pod opieką stryja Franciszka, ten zaś ulokował go najpierw w kolegium jezuickim, później zaś na praktykach w sądzie grodzkim. Indywidualizm Wybickiego i jego inteligencja nie dała się pogodzić z prowincjonalnymi instytucjami– stąd np. ledwo uniknięto wyrzucenia przyszłego autora hymnu narodowego ze szkoły.
Już w wieku 20 lat Wybicki został wybrany posłem na sejm. Wsławił się wówczas protestem przeciw ingerencji Rosji w sprawy polskie – była to słynna sprawa dysydentów, kiedy to caryca Katarzyna II, pod pozorem obrony praw nie-katolików, próbowała wzmocnić uzależnienie Rzeczypospolitej od Petersburga. W 1768 roku rozpoczęła się tzw. Konfederacja barska – Józef wstąpił w szeregi konfederatów. Brał udział w walkach, ale również pełnił funkcję przedstawiciela sprawy barskiej poza granicami Polski. Z tym etapem jego życia wiążę się wspomniany „sensacyjny epizod” – udając chłopa-niemowę, Wybicki wykonywał tajne zadania, służące sprawie walki z Rosją.
Po upadku konfederacji w 1772 roku, rozpoczął współpracę z magnatem Andrzejem Zamoyskim. Zamoyski, eks-kanclerz koronny, pracował wówczas nad przygotowaniem nowej kodyfikacji prawa i w zadaniu tym pomagał mu Wybicki. Młody polityk propagował również sprawę naprawy Rzeczypospolitej w anonimowej twórczości publicystycznej – np. w dziele „Listy patriotyczne do Jaśnie Wielmożnego eks-kanclerza Zamoyskiego, prawa układającego, pisane” (1777-1778).
Pierwsza żona Wybickiego zmarła w czasie porodu, jednak ten ożenił się po raz kolejny. Po odrzuceniu przez sejm projektów Zamoyskiego, jego współpracownik osiedlił się z młodą małżonką na prowincji. Tam też oddał się twórczości literackiej – stworzył kilka oper (m.in. „Pasterka Zabłąkana”), komedię „Kulig” oraz tragedię „Zygmunt August”.
Brał aktywny udział w Sejmie Wielkim oraz powstaniu kościuszkowskim. W owym okresie poznał Jana Henryka Dąbrowskiego, z którym współpracował na emigracji po upadku insurekcji. Chcąc wskrzesić Polskę przy pomocy Francji, nawiązali oni współpracę z Napoleonem i utworzyli polskie Legiony – których hymnem stał się „Mazurek Dąbrowskiego”.
Również później historia nie zapomniała o Wybickim – uczestniczył w udanym powstaniu w 1806 roku i znacząco przyczynił się do utworzenia Księstwa Warszawskiego. Upadek Napoleona oznaczał klęskę profrancuskiej orientacji, której jednym z liderów był autor „Mazurka…”. Po utworzeniu Królestwa Polskiego postanowił zaufać liberalnemu cesarzowi Aleksandrowi i został prezesem Sądu Najwyższego. W ostatnich miesiącach życia wycofał się z życia publicznego. Zmarł w 1822 roku.
Oczywiście najbardziej znany pozostaje Wybicki, jako autor hymnu. Niemniej spisał też interesujące „Pamiętniki”, będące ważnym źródłem do dziejów epoki, a jego teksty publicystyczne stanowią istotny wkład do polskiej myśli politycznej. Natomiast większość jego twórczości literackiej wydaje się dzisiaj słusznie zapomniana.