Geneza
„Dymy nad Birkenau” Seweryny Szmaglewskiej powstały na podstawie wspomnień samej autorki, która przez 3 lata była więźniarką w obozie koncentracyjnym Birkenau. Utwór został ukończony w lipcu 1945 roku, bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej. Książka znalazła się wśród dowodów przeciwko nazistom w procesach norymberskich.
Czas i miejsce akcji
Akcja książki toczy się w obozie koncentracyjnym Birkenau od zimy 1942 do stycznia 1945 roku.
Problematyka
„Dymy nad Birkenau” są wstrząsającym świadectwem tragicznej sytuacji kobiet w niemieckich obozach zagłady. Szmaglewska podkreśla ich szczególne upokorzenie, odarcie z godności, bestialskie traktowanie, mordowanie i wykorzystywanie. Kobiety w Birkenau żyły w skrajnie ciężkich warunkach – drewnianych barakach, które nie chroniły przed chłodem i śniegiem. Musiały bardzo ciężko pracować fizycznie, przydzielano im praca normalnie przeznaczone dla mężczyzn. Więźniarki nieustannie głodowały, a choroba oznaczała uśmiercenie zastrzykiem. Co więcej, kobiety były obiektami okrutnych eksperymentów medycznych.
Bohaterowie
W „Dymach nad Birkenau” nie występują wiodący bohaterowie. Mamy tu raczej do czynienia z bohaterem zbiorowym – więźniarkami obozu Birkenau. Autorka wyodrębnia jednak historie poszczególnych kobiet. Są to np.:
Monika Galicyna – polska anwajzerka, była łaskawa dla więźniarek, chroniła słabsze i chore.
Doktor Garlicka i doktor Kościuszko – polskie lekarki, które próbowały pomagać chorym. Obie zaraziły się chorobą zakaźną i zmarły.
Maria Imiola – Ślązaczka, funkcyjna, znęcała się nad więźniami.
Zofia Sikorska – przywieziona z Pawiaku, aresztowana z całą rodziną, pomagała innym kobietom, jednak zachorowała i zmarła.
Wśród mężczyzn wyróżnia się postać SS-mana Efingera.
Efinger – SS-man, który odznaczał się łagodnym traktowaniem kobiet, więźniarkom ze swojego komanda zapewniał czystą odzież i drobne przysługi. Zmienił się po śmierci żony – popadł w alkoholizm i w końcu zniknął z obozu.