Kajtkowe przygody – opracowanie, problematyka, bohaterowie

Geneza

„Kajtkowe przygody” to zbiór opowiadań o młodym bocianie Kajtku autorstwa Marii Kownackiej. Bociek z powodu złamanego skrzydła nie mógł odlecieć z rodziną do ciepłych krajów i dlatego zamieszkał w gospodarstwie państwa Orczyków, którzy się nim zaopiekowali.

Maria Kownacka w swej twórczości starała się opisać jak wygląda stosunek dzieci do świata przyrody; w jaki sposób nawiązują się więzi i relacje właśnie na gruncie tego kontaktu. Nie inaczej jest również w „Kajtkowych przygodach”. Utwór wydany w 1948 r. zawiera też w sobie treści dydaktyczne. Na przykładzie bohaterów poznajemy jak wygląda życie na wiejskim gospodarstwie. Jednocześnie zaprezentowane wydarzenia i problemy bohaterów rozgrywają się w świcie mającym nierozerwalne związki z przyrodą i życiem na wsi.

Czas i miejsce akcji

Wydarzenia zaprezentowane w utworze „Kajtkowe przygody” rozgrywają się na wsi w gospodarstwie państwa Orczyków, u których na dachu stodoły gniazdko wiją sobie rodzice Kajtka. Jednocześnie śledzimy poczynania tytułowego bohatera w obszarze wokół gospodarstwa. Bociek pomaga w pracach na polu czy łące, towarzyszy dzieciom w lesie, a zmuszony do szukania schronienia przed zimą, przenosi się również do domu państwa Orczyków.

Czas akcji obejmuje okres roku (wydarzenia dzieją się od wiosny do wiosny).

Problematyka

W utworze „Kajtkowe przygody” perypetie tytułowego Kajtka reprezentującego świat zwierząt nierozerwalnie łączą się ze światem ludzi (rodzina państwa Orczyków). Z dużą starannością ukazana jest też przyroda i oblicze polskiej wsi. Narracja utworu jest pierwszoosobowa. To Kajtek jako subiektywny obserwator oprowadza nas po gospodarstwie Orczyków i relacjonuje wszystkie wydarzenia i prace, które się na nim odbywają.

Kajtek to młody bocian, który w dzieciństwie miał nieszczęśliwy wypadek. Któregoś dnia siłując się z bratem o jedzenie, wypadł z gniazda i dotkliwie złamał sobie skrzydło. Z tego powodu stał się najsłabszym w gnieździe i nie mógł lecieć z rodzicami do Afryki. Wtedy opieką postanowili otoczyć go państwo Orczykowie, u których od teraz zamieszkał, nie unikając przy tym licznych kłopotów i popadania w rozmaite tarapaty.

Kajtek był bardzo ciekawy świata, choć to przysparzało mu niekiedy wielu kłopotów. Lubił chodzić za dziećmi państwa Orczyków i towarzyszyć im w zabawach. Państwo Orczykowie traktowali go niemal jako pełnoprawnego członka rodziny – toteż pozwalali mu przebywać w domu, czy powierzali mu opiekę nad swym malcem Wawrzonkiem. Ludzie go doceniali i liczyli na jego pomoc.

Dobre traktowanie ze strony ludzi nie mogło jednak zmienić typowo zwierzęcej natury Kajtka. Niejednokrotnie odzywał się w nim zrozumiały instynkt przetrwania, który kazał mu np. szukać schronienia przed mrozem czy upolować kolejną mysz lub żabkę (albo ukraść trochę jedzenia z domu). Kajtek nie był w stanie do końca zrozumieć świat ludzi i ich intencje, co nieraz było powodem komicznych sytuacji (połknął np. naparstek babci myśląc, że to ślimak). Jego zachowanie było dziecięce i niedojrzałe, a często też bezmyślne, ale za swe dziecięce wybryki spotkała go zasłużona kara. Mimo to nie chciał opuszczać państwa Orczyków, którzy darzyli go szczerą sympatią i zapewniali mu poczucie bezpieczeństwa.

Kajtek choć reprezentuje świat zwierzęcy, posiada w sobie cechy typowo ludzkie – bardzo przywiązuje się do dzieci państwa Orczyków, tęskni za rodziną, nosi w sobie poczucie odrzucenia, bycia kimś gorszym i nie wartościowym. Kieruje nim chęć pomagania, choć nie zawsze przynosi to oczekiwane rezultaty. Mimo to bohater stara się być optymistą i nie zrażać się przeszkodami, jakie los stawia mu na drodze. Wierzy, że kiedyś założy własne gniazdo i będzie miał rodzinę, którą ochroni tak, jak kiedyś i jemu ocalenie przynieśli państwo Orczykowie.

Zanim jednak dorośnie i założy swe gniazdo, musi dostosować się do warunków panujących w gospodarstwie i przestrzegać zasad, które niekiedy opacznie rozumie (zastanawiało go np. dlaczego wieśniacy nie wykopują z ziemi żab czy nie łowią ryb). Rytm życia na wsi wyznaczały pory roku. Kajtek był świadkiem kolejnych prac, które w odpowiednim czasie wykonywano – latem Orczykowie obrabiali buraki, a jesienią kisili kapustę i robili zapasy na zimę. Praca i życie stanowiły więc jedno – przy wspólnej pracy ludzie się jednoczyli i mieli poczucie wspólnoty. Również i Kajtek musiał dostosować się do zwyczajów, jakie panują na wsi, choć nie było to dla niego wcale takie łatwe. Prace, w których brał udział, a także opieka nad małym Wawrzonkiem nauczyły go jednak odpowiedzialności – powoli rozumiał na czym ona polega i jak wiele kosztuje.

Dzięki włączeniu się w życie gospodarskie, Kajtek nauczył się współistnienia z ludźmi, a także powoli zaczynał rozumieć reguły panujące w ich świcie. Miał poczucie, że jest potrzebny i, że inni nie patrzą na niego tylko przez pryzmat obcości. W ten sposób udało mu się niejako wtopić w świat ludzi i choć ostatecznie odszedł z innymi bocianami, na pewno to co przeżył u państwa Orczyków wiele go nauczyło i było prawdziwą szkołą życia.

Bohaterowie

W utworze występują bohaterowie reprezentujący zarówno świat ludzki, jak i zwierzęcy.

Kajtek – to główny bohater i najważniejszy przedstawiciel świata zwierząt. Jest sympatycznym, niesfornym boćkiem, którego zuchwalstwo i rozbrykanie przysparza mu nieraz wielu kłopotów. Któregoś dnia, chcąc wyrwać bratu porcję jedzenia, wychyla się zanadto z gniazda i upada na ziemię, raniąc sobie przy tym skrzydło. Na szczęście z pomocą przychodzi mu rodzina państwa Orczyków, która dba, by Kajtuś odzyskał siły. Niestety jest jeszcze zbyt słaby i nie może odlecieć z rodziną do ciepłych krajów. Dlatego jako jedyny zostaje sam w gnieździe. Początkowo czuje się samotny, ale w końcu znajduje sobie zajęcie, w tym głównie dokuczanie innym zwierzętom, podkradanie im jedzenia i zaprowadzanie na podwórzu własnych rządów i władzy absolutnej.

Przez niegrzeczne zachowanie Kajtek zraził do siebie inne zwierzęta, a nawet dzieci, które nie lubiły go, bo wyjadał im chleb (a także niszczył ich zabawki). Wraz z nastaniem wiosny do gniazda powróciła rodzina Kajtka. Nikt go jednak nie zauważał i nikt się nim nie interesował. Kajtek po raz kolejny poczuł się samotnie i postanowił, że zmieni swoje złe zachowanie.

Pomocną dłoń wyciągnął do niego wtedy Antek, który chciał go nauczyć dobrych manier i wyeliminować jego egoizm, złośliwość i łakomstwo. W tym celu daje mu do zjedzenia kromkę posypaną pieprzem. Jest to dla Kajtka nauką moresu, dzięki której jednak powoli, acz skutecznie zaczyna się zmieniać. W końcu odkrył też, że potrafi latać, ale nie mógł już powrócić do gniazda, dlatego ostatecznie przyłączył się do stada dzikich bocianów.

Pies Bukiet – Kajtek niezbyt go lubi, gdyż uważa, że został źle wychowany. Bukiet pilnuje innych zwierząt w zagrodzie i jest dumny ze swego zadania. Dlatego nie lubi Kajtka, który zaczyna rozporządzać się po podwórku, ustawia innych i wydaje rozkazy. Z tego powodu często szczeka na Kajtka i traktuje boćka jak zwykłego przybłędę. Mimo to Bukiet jest w stanie pójść na ugodę i zawrzeć z Kajtkiem coś w rodzaju przyjaźni.

Cukiereczek – kolejny z podwórzowych psów. Mały piesek, który znajduje przyjemność w dokuczaniu Kajtkowi (wyrządza mu różne psikusy, np. zagania go do dołu z którego trudno potem wyjść). Cukiereczek nie jest kundelkiem państwa Orczyków, lecz należy do ich sąsiadów. Kajtek nie może się z nim dogadać i nie potrafi darzyć go sympatią.

Gęś – lubi szarogęsić się po podwórku i zaprowadzać na nim porządek, czując się jego panią i właścicielką. Znajduje przyjemność w podszczypywaniu innych zwierząt. Jest dumna i zarozumiała; wiecznie chce stawiać na swoim.

Ciotka Wronisława – wrona; śledzi i bacznie przygląda się wszystkiemu, co dzieje się na podwórzu. Ze wszystkich zwierząt to ona zawsze jest najlepiej poinformowana. Wie, co dzieje się w okolicy i orientuje się w sprawach bieżących. To ona ostrzega Kajtka przed grasującym po okolicy lisem.

Filip Wypłosz – kolejny reprezentant świata zwierzęcego; zając, który ostrzega Kajtka przed niebezpieczną łasicą. Mieszka z żoną w kotlince. Jest bardzo zaradny, pomysłowy i przedsiębiorczy. To on radzi Kajtkowi, w jaki sposób można przetrwać zimę.

Oprócz tego: krowa Krasula dająca dobre mleko i wróble znające historię Kajtka i próbujące swym śpiewem dokuczyć mu, by zmienił swoje postępowanie.

Świat ludzi w utworze reprezentują:

Państwo Orczykowie – prowadzą małe gospodarstwo rolne i dobrze nim zarządzają. Są dobrzy, gościnni i wyrozumiali, a także wrażliwi na krzywę zwierząt – przyjmują pod swój dach chorego Kajtka i chcą się nim zaopiekować, by powrócił do zdrowia. W prowadzeniu gospodarstwa pomaga im parobek Antek, który jest bardzo zaradny, dobrze wykonuje swą pracę i potrafi naprawić zepsuty sprzęt. Antek jest też wyrozumiał i litościwy – stara się pomóc Kajtkowi i wpłynąć na zmianę jego postępowania (nauczka z kromką posypaną pieprzem). Jednocześnie jest mądry i odpowiedzialny – wie, że każdemu należy się druga szansa. Wierzy w dobre intencje boćka. Jest wrażliwy na krzywdę innych zwierząt, wobec której nie przechodzi obojętnie.

Troje dzieci: Weronika, Kacperek i Wawrzonek – dzieci państwa Orczyków. Z Weroniką i Kacperkiem Kajtek bawi się i chodzi na grzyby. Wawrzonka zaś, który jest malcem, pilnuje w czasie, gdy jego rodzice zajmują się pracami gospodarskimi.

Babcia – ostoja domu; pogodna, ciepła i wyrozumiała, stwarzająca niezwykłą atmosferę. Babcia darzy sympatią niesfornego i niegrzecznego Kajtka i często występuje w jego obronie. Kajtek lubił towarzystwo przychylnej mu babci i chętnie przyglądał się wykonywanym przez nią pracom (razem pletli kosze).

Oprócz tego: ciocia Zosia i sąsiedzi Orczyków – państwo Chmielowie.