Fortepian Chopina – interpretacja i analiza

Cyprian Kamil Norwid znalazł się w Paryżu w 1849 r. W tym czasie zmarło dwóch wybitnych Polaków, których portrety uwiecznił on w „Czarnych kwiatach” - Juliusz Słowacki oraz Fryderyk Chopin. Obu poznał Norwid osobiście, obu niezwykle cenił.

Wiersz zatytułowany „Fortepian Chopina” napisany został na przełomie lat 1863 i 1864 i był reakcją na splądrowanie przez rosyjskich żołnierzy Pałacu Zamoyskich (przy Nowym Świecie), z którego przeprowadzono zamach na carskiego namiestnika (Fiodora Berga). W czasie przeszukania budynku z okna wyrzucono fortepian. Był to instrument szczególny, bowiem komponował na nim sam Chopin.

Interpretacja

Właściwy tekst utworu poprzedzony został dwoma cytatami. Pierwszy to słowa Byrona - Muzyka jest rzeczą nadzwyczajną. Drugi: Sztuka? — To jest sztuka i — oto wszystko, wypowiedziany został przez Berangera (francuskiego poetę).

Pierwsza strofa jest zwrotem (apostrofą) do samego Chopina. Podmiot liryczny, który może być utożsamiany z Norwidem, mówi: Byłem u Ciebie w te dni przedostatnie / Niedocieczonego wątku, w ten sposób odnosząc się do spotkania obu artystów. Fragment ten wieńczy poeta zapowiedzią wielkości muzyka: Gdy życia koniec szepce do początku: / „Nie stargam cię ja — nie! — Ja, u-wydatnię!…”. W następnych dwóch strofach ja mówiące także zwraca się do kompozytora, operując porównaniami do Orfeusza (mitologiczny muzyk, który wzruszał swą twórczością przyrodę i bogów) oraz Pigmaliona (mitologiczny król Cypru i rzeźbiarz, zakochał się we własnym dziele, a Afrodyta spełniła jego prośby i ożywiła kobietę). Jednocześnie obraz wspaniałej, wyjątkowej sztuki Chopina kontrastuje z jego gasnącym, coraz słabszym ciałem (w opisie jego osoby podmiot liryczny posługuje się zwrotami sugerującymi bladość mężczyzny).

W czwartej strofie ja mówiące rozpoczyna refleksję nad istotą artyzmu Chopina. Punktem wyjścia staje się peryklejska doskonałość, czyli kojarzony z postacią Peryklesa bujny rozkwit sztuki ateńskiej. Jednak to bogactwo łączy się z obrazem ojczyzny - Jakby starożytna która Cnota, / W dom modrzewiowy wiejski / Wchodząc... Tutaj podmiot liryczny przywołuje biblijne przemienienie na górze Tabor, co podnosi rangę sztuki, umiejscawia ją ponad ziemską rzeczywistością, nadaje jej prawdziwie boski charakter. Myśl tę rozjaśnia piąta strofa - w tejże podmiot liryczny ewokuje wspaniałą wizję ojczyzny przemienionych kołodziejów, nazywa ją złoto-pszczołą, którą poznałby na krańcach bytu. Wielostopniowe metafory używane przez Norwida podkreślają wyjątkowo bliski i emocjonalny obraz ojczyzny, jaki wyłania się z nut Chopina.

Kolejne dwie strofy przynoszą refleksję dotyczącą trwałości sztuki. I - oto - pieśń skończyłeś, mówi podmiot liryczny, jednocześnie ukazując kłócące się klawisze. W zwrotce siódmej, której adresatem nie jest Chopin, przemyślenia dotykają istoty sztuki. Z jednej strony budują ją tendencje artystyczne charakterystyczne dla epok (forma), z drugiej emocje będące dopełnieniem nadającym doskonałość. Jednak nawet najdoskonalsza sztuka nie przetrwa konfrontacji z niedoskonałą rzeczywistością - — Piętnem globu tego — niedostatek: / Dopełnienie?… go boli!… / On — rozpoczynać woli / I woli wyrzucać wciąż przed się — zadatek.

Ósma strofa ponownie skierowana zostaje do Chopina. Podmiot liryczny przywołuje obraz targanej konfliktem Warszawy. Wśród płomieni i kobiet popychanych kolbami pistoletów, gdzieś pomiędzy kłębami dymu, ja mówiące dostrzega Sprzęt podobny do trumny. Jacyś ludzie dźwigają go, a następnie zrzucają, podmiot liryczny krzyczy: runął… runął… — „Twój fortepian!”. Dodaje jeszcze: I oto: jak zacna myśl człowieka, / Poterany jest gniewami ludzi, / Lub jak -- od wieka / Wieków -- wszystko, co zbudzi!.

Ostatnie cztery wersy dzieła przynoszą refleksję szczególnie gorzką: Lecz Ty? -- lecz ja? -- uderzmy w sądne pienie, / Nawołując: "Ciesz się, późny wnuku!... / Jękły-- głuche kamienie: / Ideał -- sięgnął bruku". Słowa te odbierać można jako ironiczne. Sięgający bruku ideał to wyraz klęski sztuki w starciu ze współczesnością. Jednak przesłanie dla przyszłego wnuka jest już wyraźnie dwuznaczne. Chociaż można odbierać je jako wyraz ulgi następnych pokoleń, paradoksalnie to właśnie to właśnie one szczególnie doceniły obu artystów (Norwida i Chopina). Autor - człowiek wykształcony i oczytany, zapewne wiedział, iż przyszłe generacje często dokonują rehabilitacji tego, co odrzuciły poprzednie.

„Fortepian Chopina” to dzieło wielopłaszczyznowe, poruszające rozległą tematykę. Na pierwszy plan wysuwa się tutaj jednak sztuka i jej koncepcja. Przede wszystkim zawsze jest ona trwalsza od samego artysty, mimo że często znajduje się na straconej pozycji w konfrontacji z rzeczywistością. Poeta podkreśla także jej wielowymiarowość, mnogość niesionych przez nią wartości.

Analiza

Wiersz składa się z dziesięciu strof o kunsztownej budowie. Są one nieregularne (zarówno pod względem ilości wersów, jak i zgłosek w linijkach). Układ rymów także jest rozbudowany i zróżnicowany (parzyste, okalające, przeplatane), a pojawiają się żeńskie, męskie i niedokładne.

Podmiot liryczny buduje swoją wypowiedź korzystając z wielu środków stylistycznych oraz wprowadzając do utworu elementy udramatyzowane (dialogi). Wśród figur przez niego stosowanych wymienić można m. in. epitety, porównania (Blade jak świt), metafory (złoto-pszczoła), apostrofy, przerzutnie, uosobienia (I rozmawiają ze sobą struny cztery), ożywienia oraz liczne aluzje mitologiczne. W ten sposób wypowiedź nabiera złożonego sensu, a typowe dla poezji Norwida przemilczenia, wykrzyknienia oraz pytania retoryczne skłaniają odbiorcę do głębszej refleksji nad istotą problemów poruszanych przez poetę.