Cyprian Kamil Norwid – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Cyprian Kamil Norwid był jedną z najbardziej tajemniczych i interesujących postaci polskiego romantyzmu. Uważany dzisiaj za czwartego z grona wielkich wieszczów tej epoki, za życia borykał się z wieloma problemami i nie mógł znaleźć zrozumienia wśród współczesnych. Nowe spojrzenie na jego dorobek rzucili dopiero twórcy zaliczani do grona artystów młodopolskich - m. in. Władysław Reymont i Zenon Przesmycki.

Autor „Promethidiona” przyszedł na świat 24 września 1821 r. w Laskowie - Głuchach (woj. mazowieckie). Wywodził się z rodziny szlacheckiej. Jego ojciec - Jan - był zarządcą majątku Radziwiłłów. Jako dziecko Norwid wychowywał się pod opieką prababki Hilarii Sobieskiej, co spowodowane było przedwczesną śmiercią matki (1825).

W 1830 r. Norwidowie przeprowadzili się do Warszawy. Tam Cyprian Kamil i jego brat Ludwik rozpoczęli edukację w drugiej klasie gimnazjum. Jednak młodszy z nich często przerywał naukę, zmieniając szkoły. Ostatecznie nie ukończył 5 klasy i zapisał się do prywatnej szkoły malarskiej. W 1837 rozpoczął studia malarskie, ucząc się pod kierunkiem wybitnych artystów, m. in. Jana Klemensa Minasowicza. Okres warszawski w biografii Norwida wiąże się także z bolesnym wydarzeniem, jakim była śmierć jego ojca (1835). Przyszły artysta trafił wówczas pod opiekę ojczyma matki - Ksawerego Dybowskiego. Po rodzicach nie odziedziczył żadnego majątku.

Warszawę opuścił Norwid w 1842 r. Przed tą datą zdążył zbliżyć się do środowiska ówczesnych elit, lecz ambitny i pragnący lepiej poznać europejską sztukę postanowił udać się w podróż po kontynencie, by uzupełnić zasób posiadanej wiedzy. Pierwszym etapem wędrówki był Kraków, z którego artysta, w towarzystwie Władysława Wężyka, udał się do Drezna. Stolica Saksonii była dla nich swoistą bazą wypadową - stacjonujący w niej mężczyźni odwiedzali nieodległe miasta. Wkrótce Norwid opuścił Drezno i wyruszył do Włoch.

Okres pobytu na terenie dzisiejszej Italii był dla autora „Promethidiona” czasem szczególnym. We Florencji podjął on studia na Akademii Sztuk Pięknych oraz poznał Marię Kalergis, do której zapłonął wielkim uczuciem. Artysta spędzał wiele czasu w towarzystwie pięknej damy, lecz, nieśmiały, skromny i ubogi, nie stanowił dlań potencjalnego partnera.

W 1846 Cyprian Kamil Norwid przebywał w Berlinie, gdzie został aresztowany i osadzony w więzieniu. Najprawdopodobniej doszło do tego z powodów politycznych. Norwid miał kontaktować się z emisariuszami (w 1846 wybuchło jedno z powstań wielkopolskich). Chociaż pobyt w niewoli był krótki, odcisnął ogromne piętno na życiu Norwida. To właśnie w Prusach zaczęły się jego problemy ze zdrowiem (głównie ze słuchem).

Kolejnym przystankiem na trasie wędrówki autora „Promethidiona” była Bruksela. Stamtąd ponownie udał się on do Rzymu (1847). W Wiecznym Mieście poznał Mickiewicza i Krasińskiego. Dwa lata później Norwid był już w Paryżu, gdzie spotkał Chopina i Słowackiego. W stolicy Francji artysta pojawiał się na spotkaniach wyższych sfer, lecz wciąż cierpiał z powodu bardzo złej sytuacji finansowej. Stan ten pogłębił konflikt z Krasińskim (zamożny przyjaciel często wspierał Norwida), którego zarzewiem stały się odmienne poglądy na sztukę. Równolegle cierpiał on z powodu pogarszającego się stanu zdrowia oraz zawodu miłosnego.

W 1852 Norwid wyruszył do Ameryki. Do Nowego Jorku dotarł 12 lutego 1853 r., po wyczerpującej podróży statkiem. Na obcej ziemi utrzymywał się z pracy w charakterze grafika. Jednak tęsknota za Europą wciąż w nim żyła. Pierwszą próbę opuszczenia obcego kontynentu podjął, dowiedziawszy się o wybuchu wojny krymskiej (prowadził wówczas wymianę korespondencji z Mickiewiczem). W czerwcu 1854 r. udało mu się, dzięki pomocy Marcelego Lubomirskiego, powrócić na Stary Kontynent. Chwilowo zamieszkał wówczas w Londynie, gdzie żył się z prac artystycznych.

Po powrocie do Paryża sytuacja Norwida uległa drobnej zmianie. Udało mu się opublikować kilka dzieł, zyskał miesięczną rentę od krewnego (Michała Kleczkowskiego) oraz odnowił przyjaźń z Krasińskim. W czasie powstania styczniowego, chociaż sam nie mógł wziąć w nim udziału, stał się zagorzałym orędownikiem czynu zbrojnego i zaciekle bronił decyzji Polaków.

W 1865 r. Norwid przygotowywał się do wydania drugiego tomu poezji. Jednak ze względu na trudną sytuację nie doszła ona do skutku. Trzy lata później Polaka przyjęto do Stowarzyszenia Artystów, ponieważ w prasie ukazały się jego dwie akwaforty, które przychylnie oceniono. Nie wpłynęło to jednak na zmianę jego sytuacji materialnej (utracił pomoc Kleczkowskiego). Twórca pragnął jeszcze raz udać się do Florencji (1877), lecz przedsięwzięcie nie zakończyło się sukcesem z powodu braku środków finansowych (Norwid miał otrzymać pożyczkę od księcia Władysława Czartoryskiego). Wkrótce, cierpiący z powodu gruźlicy oraz postępujących głuchoty i ślepoty, został umieszczony przez Kleczkowskiego w Domu św. Kazimierza - placówce założonej przez Polaków, by nieść pomoc rodakom znajdującym się w ciężkiej sytuacji.

Ostatnie lata Norwid spędził w samotności. Nigdy nie porzucił działalności artystycznej, pracując mimo coraz gorszego stanu zdrowia. Zmarł 23 maja 1883 r. Jego ciało najprawdopodobniej pochowano na terenie przykościelnej nekropolii. Kiedy jednak licencja na grób wygasła, szczątki artysty przeniesione zostały na cmentarz w Montmorency, gdzie złożono je w zbiorowej mogile Polaków. W 2001 r. do Krakowa dotarła symboliczna ziemia, która dzisiaj znajduje się w Krypcie Wieszczów Narodowych w Katedrze na Wawelu.

Twórczość

Twórczość Cypriana Kamila Norwida znacznie odróżnia się od dokonań pozostałych przedstawicieli rodzimego romantyzmu. Współcześni oceniali jego dzieła jako niejasne, skomplikowane i manieryczne, przez co nie spotkał się z większym uznaniem. Co prawda jego wczesne wiersze, napisane w okresie warszawskim, zyskały przychylne recenzje, lecz w późniejszych etapach życia, przynajmniej na niwie literackiej, Norwid nie mógł liczyć na pozytywne przyjęcie. Przyczyn takiego stanu badacze literatury dopatrują się w specyfice czasów, w których artysta tworzył. Był to schyłkowy okres romantyzmu, faza bardzo mocno zdominowana przez poetykę Mickiewicza. Z drugiej strony pojawiały się już pierwsze oznaki zmiany światopoglądowej - zapowiedzi pozytywizmu. Krytycy i badacze dostrzegali w dziełach Norwida szansę na zmianę w polskim romantyzmie. Norwid daleki był od mesjanistycznych wizji, stawiając w centrum jednostkę uwikłaną w złożoność świata (także metafizyczną). Miał pełną świadomość dynamicznych zmian zachodzących w rzeczywistości, do których często odnosił się zarówno w sposób krytyczny (coraz wyraźniejsze uproszczenia), jak i pochwalny (szansa na poprawę sytuacji materialnej). Akt tworzenia był dla niego pracą. Właśnie w pracy, przypisanej każdej jednostce, widział możliwość poprawy losu całych społeczeństw.

Dzieła Norwida odbiegały formalnie od standardów wypracowanych przez romantyzm. W poezji odchodził od melodyjności i opisowości, zastępując je misternymi i wielopoziomowymi metaforami. Stosował także nierówną wersyfikację, co podkreślać miało rolę puenty.

Do najważniejszych dzieł Norwida należą poematy „Promethidion” i „Quidam”. Oba dzieła podejmują tematykę filozoficzną. Pierwsze jest swoistym traktatem na temat sztuki i roli pracy, z kolei drugie ukazuje jednostkę zanurzoną w strumieniu gwałtownych przemian (tematyka wyobcowania, poszukiwania itp.). Podobne kwestie poruszył w noweli „Ad leones” podejmującej problem wpływu coraz silniejszej komercjalizacji sztuki. W twórczości Norwida ważne miejsce zajmują także dramaty, które w XIX stuleciu były niemal zupełnie nieznane (ich wartość odkryła dopiero Młoda Polska).

Najważniejsze dzieła

„Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem” (1851), „Czarne kwiaty” (1856), „Quidam” (1855 - 1857), „Rzecz o wolności słowa” (1866), „Pierścień Wielkiej Damy” (1872) „Ad leones” (1881 - 1883), liczne wiersze (np. „Fortepian Szopena”, „Bema pamięci żałobny rapsod” itp.).