Dziady cz. II – streszczenie, plan wydarzeń

Streszczenie

Druga część „Dziadów” rozpoczyna się cytatem zaczerpniętym z „Hamleta” Williama Szekspira: Są dziwy w niebie i na ziemi, o których / ani śniło się waszym filozofom. Akcja dramatu toczy się w leżącej przy cmentarzu kaplicy, gdzie zgromadzili się ludzie, by dopełnić obchodów uroczystości poświęconej zmarłym.

Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, / Co to będzie, co to będzie? – te słowa chóru poprzedzają zamknięcie drzwi i zgromadzenie się zebranych nad trumną. Następnie guślarz przystępuje do wywoływania dusz czyśćcowych. By zachęcić je do pojawienia się, oferuje im jałmużnę, pacierze, jedzenie i napitek. Później sięga po garść kądzieli, zapala ją i wzywa dusze lekkie.

Pojawiają się Józio i Rózia – aniołki lecące do mamy (zwracają się do jednej z wieśniaczek). Roztaczają one wizję raju, miejsca wspaniałego i obfitującego we wszystko, co piękne i przynoszące radość. Jednak nie jest ono dla nich dostępne ze względu na nadmiar słodyczy na ziemi. Proszą więc o dwa ziarnka gorczycy, bo Kto nie doznał goryczy ni razu, / Ten nie dozna słodyczy w niebie. Guślarz wręcza im nasiona, po czym przepędza zjawy, a jego czynność powtarza chór.

Następnie pośrednik zaleca ustawienie kotła wódki i pęku łuczywa. Rozpaliwszy ogień, przystępuje do przyzywania duchów ciężkich. Na jego wezwanie odpowiada przerażający upiór, którego głos dobiega zza okna. Blada zjawa o świecących oczach i rozczochranych włosach nalega, by wpuszczono ją do środka. Okazuje się, że był to pan wioski, który zmarł 3 lata temu. Od tego czasu nie może zaznać spokoju, błąkając się po ziemi wraz z innymi duszami. Na pytanie, czego potrzebuje, by dostać się do nieba, odpowiada, że nie zmierza w tym kierunku. Gdy jego dusza opuści ciało, trafi do piekła, gdzie zniesie wszelkie męki. Zapewnia, że będzie to lepsze, niż nieustanne bycie szarpanym przez głodne ptactwo. Potem prosi o miarkę wody, gdyż pali go pragnienie.

Wtedy pojawia się chór nocnych ptaków. Stworzenia nie dopuszczą do tego, by otrzymał cokolwiek. Całe życie głodził innych i był bezlitosny, dlatego puchacze, kruki i sowy wyszarpią wszystko, co zostanie mu ofiarowane. Kruk przypomniał, jak pewnej jesieni dostał się do ogrodu pana i, nie zjadłszy nic od 3 dni, otrzepał kilka jabłek. Został złapany i okrutnie wychłostany. Następnie sowa opowiada o zimowym dniu, w którym prosiła o litość dla swych dzieci. Jednak pan odmówił jałmużny, bezlitośnie ją wypędzając.

Widmo przemawia, że nie dla niego obrzęd Dziadów, Bo kto nie był ni razu człowiekiem, / Temu człowiek nic nie pomoże.

Gdy zjawa pana została przepędzona, guślarz przystąpił do wywoływania duchów średnich. Szybko ukazała się dziewczyna w białej szacie i kraśnym wianku. Była to Zosia – miejscowa pastereczka. Wielu chłopców zabiegało o jej względy, lecz wszystkich wyśmiewała. Sama przyznaje, że nie żyła dla świata, będąc próżną i lubując się komplementach i pochwałach. Dlatego teraz cierpi, bo, chociaż może wszystko, czuje się samotna i wciąż kogoś wyczekuje.

Na pytanie: Czego potrzebujesz, duszeczko, / Żeby się dostać do nieba? odpowiada prośbą. Chce, by młodzieńcy przyciągnęli ją do ziemi, ponieważ: Kto nie dotknął ziemi ni razu, / Ten nigdy nie może być w niebie. Chociaż mężczyznom nie udało się sprowadzenie zjawy na grunt, guślarz powiedział jej, że przed nią jeszcze 2 lata takiej męki, a następnie stanie przed Bogiem, po czym przepędził ją.

Następnie guślarz nakazuje otworzyć drzwi i zwołuje wszystkie dusze, by brały, czego im potrzeba. Wtedy pojawia się jeszcze jedna zjawa (jedna z wieśniaczek usiadła na grobie). Widmo miało pąsową wstęgę od piersi aż do nóg, a swój dziki, zasępiony wzrok utkwiło w oczach wieśniaczki. Pomimo zawołań guślarza i prób odpędzenia wciąż stało, milcząc. W końcu nakazał on wyprowadzić uśmiechającą się pasterkę, a gdy tylko wzięto ją pod ręce, widmo podążyło za nią.
Utwór kończą słowa chóru: Gdzie my z nią, on za nią wszędzie. / Co to będzie, co to będzie?

Plan wydarzeń

1. Ludzie, pod przewodnictwem guślarza, gromadzą się w kaplicy, gdzie chcą dopełnić corocznych obrzędów.
2. Początek rytuału.
3. Przywołanie dusz lekkich.
4. Ukazanie się Józia i Rózi.
5. Prośba o dwa ziarnka gorczycy, które pomogą im dostać się do Boga.
6. Przywołanie dusz ciężkich.
7. Widmo pana i prośba o wodę spowodowana palącym pragnieniem.
8. Przybycie chóru nocnych ptaków, które mściły się za dawne uczynki.
9. Opowieść kruka.
10. Opowieść sowy.
11. Gorzkie słowa pana.
12. Przywołanie dusz średnich.
13. Ukazanie się pasterki Zosi.
14. Próba ściągnięcia zjawy na ziemię.
15. Przepowiednia guślarza.
16. Przywołanie wszystkich dusz i otwarcie drzwi kaplicy.
17. Oczom zgromadzonych ukazuje się tajemnicze widmo podążające za jedną z wieśniaczek.

Upiór

Do drugiej części „Dziadów” dołączony został wiersz „Upiór”, utwór postrzegany jako zapowiedź tematyki dramatu. Tajemnicza i przerażająca zjawa błąka się po świecie, będąc jakby zawieszoną między życiem a śmiercią. W każdy dzień zaduszny opuszczała grób, wchodząc między ludzi. Ci, którzy byli na jego pogrzebie, mówili, że zmarł młodo, najpewniej śmiercią samobójczą, za co teraz cierpi okrutną karę.
Tytułowa istota powracała na ziemię, by spotkać ukochaną, czego świadectwem jest jej monolog. To historia nieszczęśliwej miłości, jaką żywił do nieprzedstawionej w dziele kobiety (mowa tutaj o konieczności skrywania namiętności, o obrazie). Dlatego każdego roku, obrażając i dziwiąc innych ludzi, zmierzał na krótkie spotkanie z lubą (jego słowa wyrażają prośbę, by powitała go i wysłuchała jego mowy).