Powieść Jana Jakuba Rousseau ukazała się po raz pierwszy w 1761 roku pod tytułem „Lettres de deux amans habitans d'une petite ville au pied des Alpes” („Listy dwojga kochanków, mieszkańców małego miasteczka u stóp Alp”). Tytuł ów w późniejszych edycjach został zmieniony na „Julia, Nowa Heloiza”. Książkę uznać można za prawdopodobnie największą sensację wydawniczą XVIII wieku – do końca owego stulecia doczekała się przynajmniej siedemdziesięciu wydań, a drukarze mieli nie nadążać z przygotowywaniem kolejnych egzemplarzy. Dzieło ustanowiło również pewien kanon miłości sentymentalnej – ówcześni pragnęli kochać tak, jak bohaterowie książki, zasypywali też jej autora listami, w których opisywali wzruszenia, przeżywane w czasie lektury.
Tytuł „Nowa Heloiza” wywodzi się ze średniowiecznej historii romansu filozofa Piotra Abelarda i jego uczennicy Heloizy – krewni kobiety, gdy dowiedzieli się o sprawie, dopadli uwodziciela i wykastrowali go. Dzieje tego uczucia stały się zaś symbolem tragizmu związanego z miłością.
Bohaterowie Rousseau, w przeciwieństwie do swoich średniowiecznych pierwowzorów, pałają do siebie uczuciem platonicznym – nigdy nie decydują się na nawiązanie romansu. Podobieństwo widać natomiast, jeśli chodzi o ich pozycję społeczną. Julia jest córką bogatego szlachcica, zaś jej ukochany to nauczyciel, Saint-Preux, będący mieszczaninem. Ojciec Julii, gdy ich miłość wychodzi na jaw, nie pozwala na ślub, uznając go za mezalians – zmusza natomiast córkę do zostania żoną barona de Wolmar. Saint-Preux odjeżdża wówczas z tytułowego „miasteczka u podnóża Alp”. Wraca po latach i przekonuje się, że małżeństwo Julii jest szczęśliwe, jego miłość ma nawet dzieci z baronem, z którym sam Saint-Preux się zaprzyjaźnia. Julia próbuje go ożenić ze swoją kuzynką – jednak nauczyciel odmawia. Okazuje się, że dawna miłość nadal włada Julią i Saint-Preuxem. Gdy kobieta umiera pod koniec książki, stwierdza, że śmierć jest lepsza niż życie bez ukochanego.
Rousseau zawarł w swojej powieści krytykę stosunków społecznych w swoich czasach. Dowodzi, że zmuszają one ludzi do życia nieautentycznego, to znaczy sprzecznego z ich naturalnymi instynktami i uczuciami – co z kolei powoduje ich nieszczęście. Przesłanie owo może się wydawać oczywiste w wieku XXI, kiedy odnaleźć je można w każdej komedii romantycznej, czy nawet w filmie sensacyjnym – w epoce autora jednak było czymś niezwykłym i wstrząsającym, stąd wrażenie, jakie wywoływało u czytelników książki.
Forma utworu:
-„Nowa Helozia” jest powieścią epistolarną, tzn. napisaną w formie listów wymienianych między bohaterami. W XVIII wieku była to popularna konwencja literacka (inną znanym dziełem tego typu są np. „Niebezpieczne związki” Choderlosa de Laclosa).