Tren XI to kontynuacja krytyki filozofii, jako drogi do szczęścia (por. Tren IX). Filozofia miała uczynić człowieka cnotliwym – a cnota i szczęście miały być tym samym. Jednak utwór rozpoczyna się stwierdzeniem „Fraszka cnota”. Ma być to wypowiedź Brutusa, rzymskiego polityka i zabójcy Juliusza Cezara. Kiedy następca Cezara, Oktawian August pokonał w bitwie wojska stronników Brutusa, ten popełnił samobójstwo mówiąc: O nędzna cnoto, byłaś tedy tylko słowem, a ja cię czciłem jako coś rzeczywistego, ty zaś byłaś niewolnicą Losu.
W dalszym ciągu wiersza poeta uzasadnia swoje stanowisko, zwracając uwagę, iż zły los spotyka nie tylko osoby niegodziwe, ale i ludzi dobrych. Kogo kiedy pobożność jego ratowała?, pyta. Los to nieznajomy wróg, który działa nie mając ani dobrych, ani złych na pieczy.
W żalach Kochanowskiego ujrzeć można wcześniejsze refleksje nad bólem istnienia i niesprawiedliwością świata (np. biblijna Księga Koheleta i jej słowa: „marność nad marnościami - wszystko marność).
Mądrość wydaje się niezdobyta – człowiek uczony może być dumny, że wie, więcej niż prostaki. Ale gdy chodzi o sprawy najważniejsze, wcale nie jest bardziej światły.
Wspinamy się do nieba, Bożę tajemnice
Upatrując; ale wzrok śmiertelnej źrzenice
Tępy na to.
Pod koniec utworu następuje jedna opamiętanie. Poeta zdaje sobie sprawę, iż jego refleksje spowodowane są cierpieniem i niekoniecznie muszą odpowiadać prawdzie.
Żałości, co mi czynisz? Owa już oboje
Mam stracić: i pociechę, i baczenie swoje?
Forma utworu (kilka informacji):
-trzynastozgłoskowiec
-rymy parzyste(aabb)
-wiersz stychiczny (bez podziału na strofy)