Każdy z nas pewnie nie raz słyszał utyskiwania starszego pokolenia na młodzież, która staje się coraz gorsza. Nie inaczej jest z młodymi ludźmi, narzekającymi na rodziców, dziadków, nauczycieli, którzy nie potrafią ich zrozumieć i ograniczają ich swobodę. Czy wieczne ścieranie się młodego pokolenia ze starszym jest do uniknięcia? Nie tylko nasze codzienne doświadczenia, ale także historia literatury dostarczają nam dowodów na to, że może to być nad wyraz trudne.
Doskonale znany jest spór romantyków z klasykami, który miał miejsce na początku XIX wieku w Polsce. Hołdujący oświeceniowym tradycjom przedstawiciele starszego pokolenia nie potrafili zrozumieć tendencji dominujących w literaturze młodego pokolenia, reprezentowanego chociażby przez Adama Mickiewicza, który był najsłynniejszym „młodym gniewnym” tych czasów. Na zjadliwe krytyki klasyków romantycy odpowiadali wierszami, które nie pozostawiały złudzeń co do ich stosunku względem oświeceniowych tradycji. Pochwale młodości zawartej w „Odzie do młodości” Mickiewicza towarzyszy krytyka oświeceniowego myślenia, wyraźnie sformułowana w balladzie „Romantyczność”:
„Dziewczyna czuje, - odpowiadam skromnie -
A gawiedź wierzy głęboko;
Czucie i wiara silniej mówi do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko
Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!”
Nawet w dziełach wysokiej artystycznej próby romantycy zawierali swój program, kłócili się ze starszymi od siebie literatami, a ci złośliwie odpowiadali na to dwuwierszem: „Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, / Głupstwo było, głupstwo będzie!”.
Najdoskonalszym dziełem, ukazującym jak bardzo konflikt pokoleń wpisany jest w ludzką naturę, jest „Tango” Sławomira Mrożka. Dramat pokazuje, że nawet jeśli starsze pokolenie prowadzi swobodny tryb życia, żyjąc w bałaganie, lekko traktując wszelkie obowiązki i mając bardzo liberalny stosunek do relacji damsko-męskich, to i wtedy przedstawiciele młodego pokolenia buntują się, przejmując rolę strażników moralności. Taki właśnie jest młody Artur, główny bohater dramatu, który za wszelką cenę pragnie zlikwidować rodzinną patologię i przywrócić ład w domu, by na powrót stał się ostoją ciepła i porządku.
Jedynym dziełem, lecz nie literackim a filmowym, przeczącym twierdzeniu o niemożności pogodzenia dwóch różnych pokoleń, jest oparty na faktach film Johna Smitha „Młodzi gniewni”, którego bohaterowie, czarni nastolatkowie z ubogiej dzielnicy, znajdują wspólny język ze szkolną nauczycielką. Dzieje się to jednak wyłącznie dzięki jej otwartości i próbie zbliżenia się do młodzieży. Dialog, chęć poznania interesów drugiej strony i otwartość pozwoliły w tym wypadku przełamać barierę. Sadzę, że pomimo różnic, które zawsze będą dzielić starsze i młodsze pokolenia, kompromisy oraz próba dialogu mogą, jak w filmie Smitha, pomóc uniknąć przynajmniej części konfliktów powstających na tym tle, choć nie będzie to nigdy łatwe.